Όλοι οι bloggers και οι χρήστες του διαδικτύου ενώνουν τις δυνάμεις τους την Παρασκευή, 28 Αυγούστου 2009, στις 7 το απόγευμα στην πλατεία Συντάγματος για να διαμαρτυρηθούν όπως αυτοί ξέρουν για το οξυγόνο που μας στέρησαν. Απαραίτητη ενδυμασία για τη συγκέντρωση διαμαρτυρίας τα μαύρα ρούχα. Η πρόσκληση κάνει το γύρω του Διαδικτύο μέσω blogs και e-mails, αλλά η κινητοποίηση διευρύνεται και με sms. ΔΙΑΔΩΣΤΕ ΤΟ.
Πρέπει να κατέβει κόσμος για να καταλάβουν ότι μπορούμε να διαμαρτυρηθούμε ειρηνικά και να συντονιστούμε με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Φορώντας μαύρα ρούχα θα δείξουμε ότι 'πενθούμε' για τον χαμό 200.000 στρεμμάτων που θα στερήσουν την ανάσα από εμάς και τα παιδιά μας.
Τετάρτη 26 Αυγούστου 2009
Τρίτη 25 Αυγούστου 2009
Αναδάσωση στο δάσος της Λίμνης Καϊάφα. Επιτέλους κάποιος ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ.
Πώς θα γίνει η αναδάσωση
Σε πρώτη φάση, επιχειρείται ο συνδυασμός ποικιλίας φυτών και δένδρων, με έμφαση στην επαναφορά των πυκνών τμημάτων από πεύκα και κουκουναριές, με εκτεταμένα σημεία, όπου θα φυτευτούν πλατύφυλλα είδη δένδρων, όπως είναι τα πλατάνια και οι οξιές. Η ύπαρξη των πλατύφυλλων θα λειτουργήσει στο απευκταίο ενδεχόμενο νέας πυρκαϊάς στην περιοχή, εν είδει «πρώτης επιβραδυντικής αντιπυρικής ζώνης», καθώς αναστέλλεται η ορμή της φωτιάς σε σχέση με την πιο εύφλεκτη δομή των πεύκων, λόγω της ρητίνης.
25/11/08
Σε πρώτη φάση, επιχειρείται ο συνδυασμός ποικιλίας φυτών και δένδρων, με έμφαση στην επαναφορά των πυκνών τμημάτων από πεύκα και κουκουναριές, με εκτεταμένα σημεία, όπου θα φυτευτούν πλατύφυλλα είδη δένδρων, όπως είναι τα πλατάνια και οι οξιές. Η ύπαρξη των πλατύφυλλων θα λειτουργήσει στο απευκταίο ενδεχόμενο νέας πυρκαϊάς στην περιοχή, εν είδει «πρώτης επιβραδυντικής αντιπυρικής ζώνης», καθώς αναστέλλεται η ορμή της φωτιάς σε σχέση με την πιο εύφλεκτη δομή των πεύκων, λόγω της ρητίνης.
25/11/08
Πώς οι αναδασώσεις καταστρέφουν τα δάση
Επικαιρο άρθρο που γραφτηκε το 1999 στο Βημα της Κυριακης από τον Καθηγητή Οικοσυστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Νίκου Μάργαρη . Μια από τις λίγες ορθολογικές και επιστημονικές φωνές στον χώρο της οικολογίας/δασολογίας
Πώς οι αναδασώσεις καταστρέφουν τα δάση
Πηγαίνοντας από τις Μηλιές προς την Τσαγκαράδα στο Πήλιο και στο ύψος του χωριού Νεοχώρι ας κάνουμε μια στάση. Η φυσική βλάστηση είναι αειθαλείς σκληρόφυλλοι θάμνοι, όπως η κουμαριά, η αριά, το πουρνάρι, η δάφνη, η μυρτιά. Τα φυτά αυτά ξεπερνούν το ύψος των 2 μέτρων και ανάμεσά τους βρίσκουμε και έναν μεγάλο αριθμό άλλων ειδών, όπως ο πλάτανος, η κουτσουπιά, το σπάρτο, τα ρείκια. Εκεί υπάρχουν και χαμηλοί θάμνοι, όπως η λαδανιά, η ρίγανη, η μέντα, η ασφάκα, καθώς και αναρίθμητα άλλα ετήσια φυτά. Από τον Απρίλιο και μετά, όταν τα φυτά αυτά ανθίζουν το ένα μετά το άλλο, πλήθος έντομα βόσκουν στα λουλούδια τους. Λογικό είναι εκεί να υπάρχουν και αρκετά μελίσσια. Οποιος δοκίμασε μέλι της περιοχής γνωρίζει καλά το άρωμά του, που προέρχεται από τα παραπάνω φυτά. Ακόμη υπάρχουν ζώα, όπως λαγοί, αλεπούδες, χελώνες, σαύρες, πουλιά, που στηρίζονται για τροφή, άμεσα ή έμμεσα, σε ό,τι τα φυτά παράγουν. Τα κούμαρα, για παράδειγμα, στηρίζουν για σοβαρό χρονικό διάστημα μεγάλους πληθυσμούς πουλιών και το ίδιο ισχύει και με τις συκιές και τις βατομουριές.
Το οικοσύστημα της περιοχής είναι τυπικά μεσογειακό και χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία στον αριθμό των φυτών και των ζώων. Κάτι που σημαίνει ιδιαίτερη σταθερότητα. Ας το εξηγήσουμε αυτό περισσότερο. Αν σε μια περιοχή κυριαρχεί μόνο ένα είδος φυτού, τότε φυσικά η σταθερότητα του οικοσυστήματος αυτού είναι μικρή για τον εξής λόγο: Αν έρθει μια αρρώστια στο είδος αυτό, τότε υπάρχει κίνδυνος σοβαρής, συνολικής, καταστροφής. Αν όμως συγκυριαρχούν δέκα είδη, τότε, μια και δεν υπάρχει ασθένεια που να προσβάλλει συγχρόνως διαφορετικά είδη, ο κίνδυνος συνολικής καταστροφής είναι ανύπαρκτος και επομένως υπάρχει μεγαλύτερη σταθερότητα.
Πρώτα ήρθε η «αναδάσωση»...
Η όλη περιοχή είναι ένα οικοσύστημα, δηλαδή μια οικολογική μονάδα, που το συνιστούν το σύνολο των φυτών, των ζώων και των μικροοργανισμών. Η αφαίρεση έστω και ενός οργανισμού προκαλεί διαταραχή στην όλη λειτουργία, που φαίνεται αργά ή γρήγορα, επειδή όλοι οι ρόλοι πρέπει να παίζονται, έτσι που να συμπληρώνεται η όλη ισορροπία, που δυστυχώς ακόμη μας είναι άγνωστη.
Δυστυχώς οι παραπάνω αρχές δεν τηρήθηκαν από εκείνους που ήταν υπεύθυνοι για να τις εφαρμόζουν. Ετσι με πρωτοβουλία του δασαρχείου αποφάσισαν να «αναδασώσουν» ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής. Φυσικά θα νόμιζε κάποιος αφελής ότι η ενέργεια αυτή θα στηριζόταν σε επιτόπια μελέτη της περιοχής και σε φύτεμα, τουλάχιστον, ειδών δένδρων που προϋπήρχαν σε αυτήν. Ούτε όμως αυτό έγινε. Πήραν ένα είδος πεύκου που δεν προϋπήρχε αλλά υπήρχε σε κάποιο φυτώριο και, αφού προηγουμένως «καθάρισαν» την περιοχή, δημιούργησαν έναν τεράστιο πευκώνα. Μάλιστα αναφέρουν την ενέργειά τους αυτή ως μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος. Ας δούμε όμως τι ακριβώς έγινε.
Με το ξεπάτωμα της αυτοφυούς βλάστησης εξαφανίστηκαν φυσικά και όλοι οι ζωικοί οργανισμοί που στηρίζονταν πάνω σε αυτή. Εδώ πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι άλλοι οργανισμοί τρώνε κούμαρα και άλλοι τρώνε σπόρους ή κάμπιες πεύκου. Δηλαδή ένα φυσικό δάσος πεύκου χαρακτηρίζεται από άλλες λειτουργικές σχέσεις όταν συγκριθεί με έναν ψηλό μεσογειακό θαμνώνα, επειδή έχουμε να κάνουμε με διαφορετικό τύπο οικοσυστημάτων. Η διαταραχή που έγινε είναι ακόμη σοβαρότερη, αν λάβουμε υπόψη μας ότι εδώ δεν πρόκειται για δάσος αλλά για μονοκαλλιέργεια πεύκου. Στη φύση, όπως αναφέραμε παραπάνω, προϋπόθεση σταθερότητας είναι η ποικιλία, ενώ στα ανθρώπινα κατασκευάσματα η ποικιλία μειώνεται, μια και συνήθως έχουμε να κάνουμε με εκτεταμένη καλλιέργεια ενός μόνο είδους· του οποίου η παραγωγικότητα αυξάνεται μεν, αλλά αυτή διατηρείται μόνο με ανθρώπινη παρέμβαση.
...και ύστερα οι φωτιές
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για να γίνει περισσότερο αντιληπτό. Κάθε χρόνο στους σιταγρούς της Θεσσαλίας παράγονται περίπου 600 κιλά σπόροι σταριού το στρέμμα. Αν δεν θερίσουμε και αφήσουμε το χωράφι όπως είναι, τον επόμενο χρόνο θα δούμε ότι, παρ' όλη την επάρκεια σπόρων, κανένας δεν φυτρώνει. Η υψηλή παραγωγή που γίνεται ουσιαστικά οφείλεται σε ανθρώπινη παρέμβαση με όργωμα, σπορά, λίπανση, ζιζανιοκτόνα. Οταν αυτά λείψουν, συνήθως δεν μπορεί να κρατηθεί από μόνη της μια μονοκαλλιέργεια, γιατί είναι ένα σύστημα ιδιαίτερα εύθραυστο. Ουσιαστικά όμως με τη δημιουργία του πευκώνα αυτό έγινε.
Οι βελόνες του πευκώνα σχημάτισαν μετά από λίγο καιρό στο έδαφος μια πυκνή στιβάδα που εξαφάνισε όλα τα άλλα φυτά και ανέμενε τη φωτιά σαν το καλύτερο προσάναμμα. Οι λαγοί, οι χελώνες, οι σαύρες, τα πουλιά εξαφανίστηκαν. Οσοι αμφιβάλλουν, ας κάνουν μια βόλτα σε έναν πευκώνα και υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε με αυτό τον τρόπο. Δεν θα ακούν πουλιά να κελαηδούν, μια και ουσιαστικά είναι ένας δενδρώνας-νεκροταφείο. Αυτό όμως είναι προστασία του περιβάλλοντος ή καταστροφή; Εξάλλου οι πευκώνες αυτοί έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής επειδή σε αυτούς δεν γίνεται αναγέννηση. Δεν βγαίνουν νεαρά πευκάκια.
Ολα τα παραπάνω, που φαίνονται απλά και στηρίζονται σε βασικές οικολογικές γνώσεις, δυστυχώς όχι μόνο δεν λαμβάνονται υπόψη, αλλά στο όνομα της προστασίας οι καταστροφές που γίνονται σήμερα είναι αναρίθμητες. Η δημιουργία δενδρώνων-νεκροταφείων δεν είναι προστασία του περιβάλλοντος. Είναι καταστροφή!
Υπάρχει και η διάβρωση
Η μονοκαλλιέργεια δασικών δένδρων είναι ουσιαστικά μια μονοκαλλιέργεια όπως αυτή της ροδακινιάς. Για να διατηρηθεί θέλει, επειδή είναι εύθραυστη, εντομοκτόνα και άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις. Πρόκειται για κάτι άλλο που είναι μεν κατανοητό, αλλά δεν είναι, σώνει και καλά, προστασία.
Οι πανεθνικές εκστρατείες δενδροφύτευσης με ό,τι δένδρο βρούμε πρόχειρο, που το φυτεύουμε όπου μας καπνίσει και συγχρόνως περιμένουμε να γίνει δάσος, θυμίζουν παράλογη κωμωδία. Οταν βλέπω στην τηλεόραση να προβάλλονται τέτοιες δραστηριότητες και τους τοπικούς άρχοντες να ποζάρουν πανευτυχείς αναλύοντας τα μακρόπνοα σχέδιά τους, ειλικρινά απελπίζομαι. Για να γίνει ένα παιδί χρειάζεται μια γυναίκα σε ηλικία αναπαραγωγής, ένας μη στείρος άνδρας και, εφόσον όλα πάνε καλά, εννέα μήνες κυοφορίας. Εμείς πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε ένα παιδί σε έναν μήνα, με εννέα γριές και χωρίς άνδρα. Παράδειγμα, οι πρόποδες του Υμηττού. Οι πρόσκοποι πάνε και φυτεύουν πεύκα και τους ακολουθούν τα ΚΑΠΗ που αναδασώνουν με ευκαλύπτους, το ΠΑΚΟΕ με ό,τι βρει πρόχειρο, οι ορειβάτες με κυπαρίσσια και τα Λυκόπουλα με ό,τι περίσσεψε από τους παραπάνω. Οπότε η αναδάσωση-κουρελού είναι γεγονός ως την επόμενη πυρκαϊά.
Πολλοί, όταν αναφέρομαι στην καταστροφή του περιβάλλοντος που συχνά προκαλούν οι αναδασώσεις, με θεωρούν είτε παραδοξολόγο είτε απλώς ακατάρτιστο. Ενα από τα κυριότερα επιχειρήματά τους είναι ότι αγνοώ την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση. Η απάντησή μου, μονότονη στο σημείο αυτό, είναι: Από ό,τι γνωρίζω, τα εδάφη τα συγκρατούν οι ρίζες των φυτών και όχι το υπέργειο μέρος τους. Οσοι κάνουν βόλτα τις Κυριακές, ας κοιτάξουν έναν σχίνο και κάτω από ένα κυπαρίσσι. Θα διαπιστώσουν ότι ο «χαμηλός» σχίνος όχι μόνο συγκρατεί ωραιότατα το έδαφος, αλλά δημιουργεί και καινούργιο. Κάτι βέβαια που δεν γίνεται με το «ψηλό» κυπαρίσσι. Το ίδιο και άλλοι θάμνοι, όπως η μυρτιά, η δάφνη, το πουρνάρι, η χαρουπιά. Ποτέ όμως δεν άρχισε προσπάθεια αποκατάστασης βλάβης με τέτοια είδη φυτών. Δεν γνωρίζουμε ακόμη το πώς φυτρώνει ο σχίνος. Το ελάττωμά του βέβαια είναι ότι είναι θάμνος. Πώς να προσεχθεί από δενδρολάγνους; Βεβαίως δεν έχω αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση κυπαρισσιών εκεί που ταιριάζουν. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίησή τους στους εθνικούς μας δρόμους ταιριάζει απόλυτα, μια και είναι χαρακτηριστικά δένδρα νεκροταφείων!
Ευτυχώς υπήρξε ο Πικιώνης
Συχνά η κριτική που δέχομαι από τους καλόπιστους για τα κείμενά μου είναι η απουσία προτάσεων. Πρέπει στο σημείο αυτό να παρατηρήσω ότι απαραίτητη προϋπόθεση σωστής διαχείρισης είναι η κατανόηση του προβλήματος. Συνταγές μαγειρικής δεν υπάρχουν στην οικολογία. Παρ' όλα αυτά, προτού τελειώσω θέλω να τονίσω μερικά σημεία για αποφυγή και άλλων παρεξηγήσεων. Δεν αμφιβάλλω ότι σε πολλές περιοχές της χώρας μας έχει προξενηθεί σοβαρότατη βλάβη και υποβάθμιση. Σε ορισμένες περιπτώσεις η καταστροφή που έγινε έφτασε στο σημείο δημιουργίας ερήμων.
Μόνο στη Θεσσαλία οι υποβαθμισμένες εκτάσεις φτάνουν τις 100.000 στρέμματα. Το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιοχές.
Πιστεύω όμως ότι το φύτεμα δένδρων στην τύχη είναι ανόητο γεγονός, το οποίο εκτός από το ότι κοστίζει πολύ, συγχρόνως προκαλεί και ανυπολόγιστες βλάβες και καταστροφές. Η πρότασή μου στηρίζεται στην επανεξέταση της τακτικής αυτής. Θα έβλεπα εφικτή την αποκατάσταση με χρησιμοποίηση ποικιλίας ειδών, κυρίως θάμνων, σε πρώτη τουλάχιστον φάση. Τέτοιου είδους προσπάθεια έγινε τη δεκαετία του '50 από τον μεγάλο αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη γύρω από την Ακρόπολη. Οσοι μένουν στην Αθήνα ας κάνουν μια βόλτα από το Ηρώδειο προς τα πάνω χρησιμοποιώντας το μονοπάτι.
Θα διαπιστώσουν την ύπαρξη ενός γοητευτικού συνδυασμού διαφόρων ελληνικών φυτών, όπως η χαρουπιά, η αγριελιά, η δενδρώδης μηδική, η δάφνη. Η ευαισθησία και η «επάρκεια» του Πικιώνη δημιούργησαν ένα πραγματικά ελληνικό περιβάλλον. Αυτό είναι πράγματι αποκατάσταση!
Οι ελέφαντες και τα λιοντάρια της Αττικής...
Το γεγονός της αναφοράς στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» για άλσος δηλαδή φυτεμένα δένδρα αναφέρεται σαν δάσος. Τα νερά και τα πλατάνια του Ιλισού γίνονται ποτάμι, ενώ ο Παυσανίας τον αναφέρει υδάτιο δηλαδή χείμαρρο.
Το ότι ο Πίνδαρος αναφέρει τον Υμηττό «οιωστεφή» από την ανάκλαση του ηλίου στο μάρμαρο, δηλαδή σε γυμνό τμήμα, δεν σημειώνεται πουθενά αλλού· το ίδιο συμβαίνει και με την αναφορά του Πλάτωνα για το ότι ο Υμηττός είναι κατάλληλος μόνο για παραγωγή μελιού το θυμάρι.
Ακόμη, μιλάμε για την καταστροφή των δασών της Αττικής στην κλασική αρχαιότητα για ξυλεία, ενώ αυτό απαγορευόταν και τα ξύλα τα έφερναν από άλλες περιοχές με νόμο , μια και τα δένδρα ήταν ιερά (δρυάδες!).
Το γελοίο όμως της υπόθεσης είναι η χρησιμοποίηση στοιχείων όπως η ανεύρεση απολιθωμένων οστών από μεγάλα ζώα, όπως τα λιοντάρια, οι ρινόκεροι, οι ελέφαντες.
Τα χρησιμοποιούμε για να αποδείξουμε την ύπαρξη δάσους, ενώ είναι πασίγνωστο ότι πρόκειται για ζώα ανοιχτών θαμνώνων όπως η σαβάνα. Δεν χωράει το λιοντάρι και ο ελέφαντας σε δάσος! Είναι ζώα της σαβάνας, όχι της ζούγκλας. Κάποτε πρέπει να σταματήσει αυτό το κακό. Δεν μπορούμε να κάνουμε σοβαρή επιστημονική συζήτηση με χρησιμοποίηση αποσπασμάτων από τον... Ταρζάν.
Ο μύθος της δασωμένης Ελλάδας
Συχνά διαβάζω ότι η Ελλάδα ήταν γεμάτη από δάση. Μάλιστα βλέπω ρέκτες φυσιολάτρες και επιστήμονες να αναφέρουν: «Στην Επανάσταση του 1821 τα δάση ήταν το 50%, ενώ σήμερα μόλις το 20%. Τα καταστρέψαμε τελείως!». Πραγματικά είχα προβληματιστεί σοβαρά με αυτό το γεγονός και έχοντας υπόψη αρκετές πηγές της κλασικής Ελλάδας απορούσα για το πώς ήταν δυνατόν τα δάση να καλύπτουν πριν από 150 χρόνια την Ελλάδα. Ηταν κάτι μάλλον απίστευτο. Ετσι άρχισα να προσπαθώ να βρω ποιος ήταν εκείνος που έκανε την τότε στατιστική.
Οταν σήμερα η Δασική Υπηρεσία, με τόσο σύγχρονα μέσα στη διάθεσή της, ανεβοκατεβάζει το ποσοστό της δασοκάλυψης στη χώρα πότε 17%, πότε 22% , δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ο Κολοκοτρώνης ή κάποιος άλλος σύγχρονός του είχε κάνει τέτοια στατιστική. Ηταν ακόμη μεγαλύτερη η έκπληξή μου όταν διαπίστωσα ότι υπήρχε μια στατιστική του 1842 την οποία είχε κάνει ένας βαυαρός πρόξενος, ο Strong, που ανέφερε ότι τα δάση κάλυπταν το 17%, ποσοστό τελείως λογικό.
Τελικά νομίζω ότι βρήκα το πώς το 17% έγινε 50%. Υπήρχαν στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου δύο διακεκριμένοι δασολόγοι: ο Κόκκινος και ο Κοντός. Ο δεύτερος από αυτούς, που θεωρείται πατέρας της ελληνικής δασολογίας, γνώριζε τα στοιχεία που είχε αναφέρει ο Strong, δηλαδή το 17%. Πρέπει να αναγνωριστεί όμως ότι υπήρχαν στη στατιστική του Strong αρκετά λάθη στην εμβαδομέτρηση της τότε ελεύθερης Ελλάδας. Ετσι το 17% μπορεί να έφτανε το 22%-23%. Ο Κοντός όμως θεώρησε, όπως και οι σημερινοί συνάδελφοί του, όχι το πραγματικό δάσος αλλά το «δυνάμει δάσος», δηλαδή ουσιαστικά ό,τι δεν καλλιεργείται. Ετσι έφτασε το ποσοστό του 50% και το δημοσίευσε 100 χρόνια μετά τον Strong, το οποίο τελείως αδιαμαρτύρητα το δεχθήκαμε σαν γεγονός. Βεβαίως πολλοί θα ισχυρισθούν ότι υπάρχουν στοιχεία από παλαιούς περιηγητές που αναφέρουν μεγάλα δάση σε περιοχές που σήμερα τις καλύπτουν υποβαθμισμένοι θαμνώνες. Χωρίς να αντιδικώ με αυτούς, η άποψη ότι η Ελλάδα πρέπει να είναι δασωμένη μού φαίνεται σαν γεγονός απαράδεκτο ως γελοίο. Οι λόγοι είναι αρκετοί και γι' αυτό θα αρκεστώ στους κυριότερους.
Κατ' αρχήν ο μύθος της δασωμένης Ελλάδας έχει τις αρχές του στην αποικιακή μας νοοτροπία. Το αναπτυσσόμενο ελληνικό κράτος του περασμένου αιώνα κοίταζε προς τη Μεσευρώπη για μεθόδους οργάνωσης και διοίκησης. Εκεί σε ό,τι αφορά τη γεωργία υπήρχαν δύο κλάδοι: ο γεωπονικός για τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και ο δασολογικός για τις μη καλλιεργούμενες, που στις περιοχές του εύκρατου κλίματος ήταν φυσικά δάση. Ετσι έγινε κι εδώ. Οι πρώτοι επιστήμονες δασολόγοι που σπούδασαν εκεί, όταν γύρισαν στην Ελλάδα απόρησαν. «Γιατί εδώ δεν έχουμε πολλά δάση;». Η απάντηση ήταν εύκολη, μια και υπήρχε ανθρώπινη παρέμβαση χιλιετιών. Τα υποβάθμισε με τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος. Ετσι «βαφτίστηκαν» όλες οι μη καλλιεργούμενες εκτάσεις με ονόματα όπως «μερικώς δασοσκεπείς», «δασικές εκτάσεις» και πάει λέγοντας. Δεν υπάρχει θαμνώνας στην Ελλάδα που να μην έχει χαρακτηριστεί υποβαθμισμένο δάσος.
Εδώ είναι Μεσόγειος!
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Είμαστε σε μια περιοχή μεσογειακού κλίματος, με εξαίρεση περιοχές της ορεινής Ελλάδας όπου το κλίμα είναι εύκρατο και φυσικά υπάρχουν δάση. Τέτοιο κλίμα υπάρχει και στην Καλιφόρνια, στην Κεντρική Χιλή, στη Νότια Αφρική και στη Νότια και Νοτιοδυτική Αυστραλία. Εκεί αντίστοιχη ανθρώπινη παρέμβαση δεν υπήρξε. Παρ' όλα αυτά και εκεί κυριαρχούν ψηλοί αειθαλείς σκληρόφυλλοι θάμνοι στις υγρότερες περιοχές (όπως το πουρνάρι, η κουμαριά, η μυρτιά, η αγριελιά, ο σχίνος, η χαρουπιά σε εμάς), ενώ στις ξηρότερες χαμηλοί θάμνοι που έχουν διάφορο τύπο φύλλων την υγρή περίοδο από ό,τι την ξηρή (όπως η ασφάκα, η λαδανιά, το θυμάρι, το θρούμπι, η γαλατσίδα σε εμάς). Στην Καλιφόρνια τον πρώτο τύπο βλάστησης τον λένε τσάπαραλ. Αλλωστε, επειδή οι ταινίες γουέστερν γυρίστηκαν στο Χόλιγουντ, πιθανώς οι αναγνώστες θα θυμούνται αυτό τον τύπο βλάστησης, που σίγουρα δεν είναι δάσος. Ακόμη και το όνομα τσάπαραλ προέρχεται από την ισπανική λέξη «τσαπράλο», που δεν σημαίνει τίποτε άλλο από πουρνάρι. Ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία η σύγκριση της δομής και της λειτουργίας των μεσογειακού τύπου οικοσυστημάτων της υδρογείου αποτέλεσε καίριο σημείο έρευνας με έκδοση βιβλίων, διοργάνωση συνεδρίων, ανταλλαγές επιστημόνων κτλ. Ακόμη και η φωτιά, που στην Ελλάδα είναι ξορκισμένη, φαίνεται να είναι ένας παράγοντας ενσωματωμένος στα οικοσυστήματα αυτά.
Οι απόηχοι αυτής της συσσώρευσης πληροφόρησης για την καταγωγή, τη δομή και τη λειτουργία αυτών των οικοσυστημάτων, σε παγκόσμιο επίπεδο, δυστυχώς ακόμη δεν έφτασαν στη χώρα μας. Ετσι είμαστε ακόμη στη φάση όπου χωρίς καμία αιτιολόγηση («πίστευε και μη ερεύνα») κάθε στοιχείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόδειξη καταστροφής του δάσους μεγεθύνεται, ενώ εκείνα που λένε το αντίθετο θεωρούνται αιρετικά.
Πώς οι αναδασώσεις καταστρέφουν τα δάση
Πηγαίνοντας από τις Μηλιές προς την Τσαγκαράδα στο Πήλιο και στο ύψος του χωριού Νεοχώρι ας κάνουμε μια στάση. Η φυσική βλάστηση είναι αειθαλείς σκληρόφυλλοι θάμνοι, όπως η κουμαριά, η αριά, το πουρνάρι, η δάφνη, η μυρτιά. Τα φυτά αυτά ξεπερνούν το ύψος των 2 μέτρων και ανάμεσά τους βρίσκουμε και έναν μεγάλο αριθμό άλλων ειδών, όπως ο πλάτανος, η κουτσουπιά, το σπάρτο, τα ρείκια. Εκεί υπάρχουν και χαμηλοί θάμνοι, όπως η λαδανιά, η ρίγανη, η μέντα, η ασφάκα, καθώς και αναρίθμητα άλλα ετήσια φυτά. Από τον Απρίλιο και μετά, όταν τα φυτά αυτά ανθίζουν το ένα μετά το άλλο, πλήθος έντομα βόσκουν στα λουλούδια τους. Λογικό είναι εκεί να υπάρχουν και αρκετά μελίσσια. Οποιος δοκίμασε μέλι της περιοχής γνωρίζει καλά το άρωμά του, που προέρχεται από τα παραπάνω φυτά. Ακόμη υπάρχουν ζώα, όπως λαγοί, αλεπούδες, χελώνες, σαύρες, πουλιά, που στηρίζονται για τροφή, άμεσα ή έμμεσα, σε ό,τι τα φυτά παράγουν. Τα κούμαρα, για παράδειγμα, στηρίζουν για σοβαρό χρονικό διάστημα μεγάλους πληθυσμούς πουλιών και το ίδιο ισχύει και με τις συκιές και τις βατομουριές.
Το οικοσύστημα της περιοχής είναι τυπικά μεσογειακό και χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία στον αριθμό των φυτών και των ζώων. Κάτι που σημαίνει ιδιαίτερη σταθερότητα. Ας το εξηγήσουμε αυτό περισσότερο. Αν σε μια περιοχή κυριαρχεί μόνο ένα είδος φυτού, τότε φυσικά η σταθερότητα του οικοσυστήματος αυτού είναι μικρή για τον εξής λόγο: Αν έρθει μια αρρώστια στο είδος αυτό, τότε υπάρχει κίνδυνος σοβαρής, συνολικής, καταστροφής. Αν όμως συγκυριαρχούν δέκα είδη, τότε, μια και δεν υπάρχει ασθένεια που να προσβάλλει συγχρόνως διαφορετικά είδη, ο κίνδυνος συνολικής καταστροφής είναι ανύπαρκτος και επομένως υπάρχει μεγαλύτερη σταθερότητα.
Πρώτα ήρθε η «αναδάσωση»...
Η όλη περιοχή είναι ένα οικοσύστημα, δηλαδή μια οικολογική μονάδα, που το συνιστούν το σύνολο των φυτών, των ζώων και των μικροοργανισμών. Η αφαίρεση έστω και ενός οργανισμού προκαλεί διαταραχή στην όλη λειτουργία, που φαίνεται αργά ή γρήγορα, επειδή όλοι οι ρόλοι πρέπει να παίζονται, έτσι που να συμπληρώνεται η όλη ισορροπία, που δυστυχώς ακόμη μας είναι άγνωστη.
Δυστυχώς οι παραπάνω αρχές δεν τηρήθηκαν από εκείνους που ήταν υπεύθυνοι για να τις εφαρμόζουν. Ετσι με πρωτοβουλία του δασαρχείου αποφάσισαν να «αναδασώσουν» ένα μεγάλο τμήμα της περιοχής. Φυσικά θα νόμιζε κάποιος αφελής ότι η ενέργεια αυτή θα στηριζόταν σε επιτόπια μελέτη της περιοχής και σε φύτεμα, τουλάχιστον, ειδών δένδρων που προϋπήρχαν σε αυτήν. Ούτε όμως αυτό έγινε. Πήραν ένα είδος πεύκου που δεν προϋπήρχε αλλά υπήρχε σε κάποιο φυτώριο και, αφού προηγουμένως «καθάρισαν» την περιοχή, δημιούργησαν έναν τεράστιο πευκώνα. Μάλιστα αναφέρουν την ενέργειά τους αυτή ως μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος. Ας δούμε όμως τι ακριβώς έγινε.
Με το ξεπάτωμα της αυτοφυούς βλάστησης εξαφανίστηκαν φυσικά και όλοι οι ζωικοί οργανισμοί που στηρίζονταν πάνω σε αυτή. Εδώ πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι άλλοι οργανισμοί τρώνε κούμαρα και άλλοι τρώνε σπόρους ή κάμπιες πεύκου. Δηλαδή ένα φυσικό δάσος πεύκου χαρακτηρίζεται από άλλες λειτουργικές σχέσεις όταν συγκριθεί με έναν ψηλό μεσογειακό θαμνώνα, επειδή έχουμε να κάνουμε με διαφορετικό τύπο οικοσυστημάτων. Η διαταραχή που έγινε είναι ακόμη σοβαρότερη, αν λάβουμε υπόψη μας ότι εδώ δεν πρόκειται για δάσος αλλά για μονοκαλλιέργεια πεύκου. Στη φύση, όπως αναφέραμε παραπάνω, προϋπόθεση σταθερότητας είναι η ποικιλία, ενώ στα ανθρώπινα κατασκευάσματα η ποικιλία μειώνεται, μια και συνήθως έχουμε να κάνουμε με εκτεταμένη καλλιέργεια ενός μόνο είδους· του οποίου η παραγωγικότητα αυξάνεται μεν, αλλά αυτή διατηρείται μόνο με ανθρώπινη παρέμβαση.
...και ύστερα οι φωτιές
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για να γίνει περισσότερο αντιληπτό. Κάθε χρόνο στους σιταγρούς της Θεσσαλίας παράγονται περίπου 600 κιλά σπόροι σταριού το στρέμμα. Αν δεν θερίσουμε και αφήσουμε το χωράφι όπως είναι, τον επόμενο χρόνο θα δούμε ότι, παρ' όλη την επάρκεια σπόρων, κανένας δεν φυτρώνει. Η υψηλή παραγωγή που γίνεται ουσιαστικά οφείλεται σε ανθρώπινη παρέμβαση με όργωμα, σπορά, λίπανση, ζιζανιοκτόνα. Οταν αυτά λείψουν, συνήθως δεν μπορεί να κρατηθεί από μόνη της μια μονοκαλλιέργεια, γιατί είναι ένα σύστημα ιδιαίτερα εύθραυστο. Ουσιαστικά όμως με τη δημιουργία του πευκώνα αυτό έγινε.
Οι βελόνες του πευκώνα σχημάτισαν μετά από λίγο καιρό στο έδαφος μια πυκνή στιβάδα που εξαφάνισε όλα τα άλλα φυτά και ανέμενε τη φωτιά σαν το καλύτερο προσάναμμα. Οι λαγοί, οι χελώνες, οι σαύρες, τα πουλιά εξαφανίστηκαν. Οσοι αμφιβάλλουν, ας κάνουν μια βόλτα σε έναν πευκώνα και υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα που δημιουργήθηκε με αυτό τον τρόπο. Δεν θα ακούν πουλιά να κελαηδούν, μια και ουσιαστικά είναι ένας δενδρώνας-νεκροταφείο. Αυτό όμως είναι προστασία του περιβάλλοντος ή καταστροφή; Εξάλλου οι πευκώνες αυτοί έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής επειδή σε αυτούς δεν γίνεται αναγέννηση. Δεν βγαίνουν νεαρά πευκάκια.
Ολα τα παραπάνω, που φαίνονται απλά και στηρίζονται σε βασικές οικολογικές γνώσεις, δυστυχώς όχι μόνο δεν λαμβάνονται υπόψη, αλλά στο όνομα της προστασίας οι καταστροφές που γίνονται σήμερα είναι αναρίθμητες. Η δημιουργία δενδρώνων-νεκροταφείων δεν είναι προστασία του περιβάλλοντος. Είναι καταστροφή!
Υπάρχει και η διάβρωση
Η μονοκαλλιέργεια δασικών δένδρων είναι ουσιαστικά μια μονοκαλλιέργεια όπως αυτή της ροδακινιάς. Για να διατηρηθεί θέλει, επειδή είναι εύθραυστη, εντομοκτόνα και άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις. Πρόκειται για κάτι άλλο που είναι μεν κατανοητό, αλλά δεν είναι, σώνει και καλά, προστασία.
Οι πανεθνικές εκστρατείες δενδροφύτευσης με ό,τι δένδρο βρούμε πρόχειρο, που το φυτεύουμε όπου μας καπνίσει και συγχρόνως περιμένουμε να γίνει δάσος, θυμίζουν παράλογη κωμωδία. Οταν βλέπω στην τηλεόραση να προβάλλονται τέτοιες δραστηριότητες και τους τοπικούς άρχοντες να ποζάρουν πανευτυχείς αναλύοντας τα μακρόπνοα σχέδιά τους, ειλικρινά απελπίζομαι. Για να γίνει ένα παιδί χρειάζεται μια γυναίκα σε ηλικία αναπαραγωγής, ένας μη στείρος άνδρας και, εφόσον όλα πάνε καλά, εννέα μήνες κυοφορίας. Εμείς πιστεύουμε ότι μπορούμε να κάνουμε ένα παιδί σε έναν μήνα, με εννέα γριές και χωρίς άνδρα. Παράδειγμα, οι πρόποδες του Υμηττού. Οι πρόσκοποι πάνε και φυτεύουν πεύκα και τους ακολουθούν τα ΚΑΠΗ που αναδασώνουν με ευκαλύπτους, το ΠΑΚΟΕ με ό,τι βρει πρόχειρο, οι ορειβάτες με κυπαρίσσια και τα Λυκόπουλα με ό,τι περίσσεψε από τους παραπάνω. Οπότε η αναδάσωση-κουρελού είναι γεγονός ως την επόμενη πυρκαϊά.
Πολλοί, όταν αναφέρομαι στην καταστροφή του περιβάλλοντος που συχνά προκαλούν οι αναδασώσεις, με θεωρούν είτε παραδοξολόγο είτε απλώς ακατάρτιστο. Ενα από τα κυριότερα επιχειρήματά τους είναι ότι αγνοώ την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση. Η απάντησή μου, μονότονη στο σημείο αυτό, είναι: Από ό,τι γνωρίζω, τα εδάφη τα συγκρατούν οι ρίζες των φυτών και όχι το υπέργειο μέρος τους. Οσοι κάνουν βόλτα τις Κυριακές, ας κοιτάξουν έναν σχίνο και κάτω από ένα κυπαρίσσι. Θα διαπιστώσουν ότι ο «χαμηλός» σχίνος όχι μόνο συγκρατεί ωραιότατα το έδαφος, αλλά δημιουργεί και καινούργιο. Κάτι βέβαια που δεν γίνεται με το «ψηλό» κυπαρίσσι. Το ίδιο και άλλοι θάμνοι, όπως η μυρτιά, η δάφνη, το πουρνάρι, η χαρουπιά. Ποτέ όμως δεν άρχισε προσπάθεια αποκατάστασης βλάβης με τέτοια είδη φυτών. Δεν γνωρίζουμε ακόμη το πώς φυτρώνει ο σχίνος. Το ελάττωμά του βέβαια είναι ότι είναι θάμνος. Πώς να προσεχθεί από δενδρολάγνους; Βεβαίως δεν έχω αντίρρηση για τη χρησιμοποίηση κυπαρισσιών εκεί που ταιριάζουν. Για παράδειγμα, η χρησιμοποίησή τους στους εθνικούς μας δρόμους ταιριάζει απόλυτα, μια και είναι χαρακτηριστικά δένδρα νεκροταφείων!
Ευτυχώς υπήρξε ο Πικιώνης
Συχνά η κριτική που δέχομαι από τους καλόπιστους για τα κείμενά μου είναι η απουσία προτάσεων. Πρέπει στο σημείο αυτό να παρατηρήσω ότι απαραίτητη προϋπόθεση σωστής διαχείρισης είναι η κατανόηση του προβλήματος. Συνταγές μαγειρικής δεν υπάρχουν στην οικολογία. Παρ' όλα αυτά, προτού τελειώσω θέλω να τονίσω μερικά σημεία για αποφυγή και άλλων παρεξηγήσεων. Δεν αμφιβάλλω ότι σε πολλές περιοχές της χώρας μας έχει προξενηθεί σοβαρότατη βλάβη και υποβάθμιση. Σε ορισμένες περιπτώσεις η καταστροφή που έγινε έφτασε στο σημείο δημιουργίας ερήμων.
Μόνο στη Θεσσαλία οι υποβαθμισμένες εκτάσεις φτάνουν τις 100.000 στρέμματα. Το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες περιοχές.
Πιστεύω όμως ότι το φύτεμα δένδρων στην τύχη είναι ανόητο γεγονός, το οποίο εκτός από το ότι κοστίζει πολύ, συγχρόνως προκαλεί και ανυπολόγιστες βλάβες και καταστροφές. Η πρότασή μου στηρίζεται στην επανεξέταση της τακτικής αυτής. Θα έβλεπα εφικτή την αποκατάσταση με χρησιμοποίηση ποικιλίας ειδών, κυρίως θάμνων, σε πρώτη τουλάχιστον φάση. Τέτοιου είδους προσπάθεια έγινε τη δεκαετία του '50 από τον μεγάλο αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη γύρω από την Ακρόπολη. Οσοι μένουν στην Αθήνα ας κάνουν μια βόλτα από το Ηρώδειο προς τα πάνω χρησιμοποιώντας το μονοπάτι.
Θα διαπιστώσουν την ύπαρξη ενός γοητευτικού συνδυασμού διαφόρων ελληνικών φυτών, όπως η χαρουπιά, η αγριελιά, η δενδρώδης μηδική, η δάφνη. Η ευαισθησία και η «επάρκεια» του Πικιώνη δημιούργησαν ένα πραγματικά ελληνικό περιβάλλον. Αυτό είναι πράγματι αποκατάσταση!
Οι ελέφαντες και τα λιοντάρια της Αττικής...
Το γεγονός της αναφοράς στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» για άλσος δηλαδή φυτεμένα δένδρα αναφέρεται σαν δάσος. Τα νερά και τα πλατάνια του Ιλισού γίνονται ποτάμι, ενώ ο Παυσανίας τον αναφέρει υδάτιο δηλαδή χείμαρρο.
Το ότι ο Πίνδαρος αναφέρει τον Υμηττό «οιωστεφή» από την ανάκλαση του ηλίου στο μάρμαρο, δηλαδή σε γυμνό τμήμα, δεν σημειώνεται πουθενά αλλού· το ίδιο συμβαίνει και με την αναφορά του Πλάτωνα για το ότι ο Υμηττός είναι κατάλληλος μόνο για παραγωγή μελιού το θυμάρι.
Ακόμη, μιλάμε για την καταστροφή των δασών της Αττικής στην κλασική αρχαιότητα για ξυλεία, ενώ αυτό απαγορευόταν και τα ξύλα τα έφερναν από άλλες περιοχές με νόμο , μια και τα δένδρα ήταν ιερά (δρυάδες!).
Το γελοίο όμως της υπόθεσης είναι η χρησιμοποίηση στοιχείων όπως η ανεύρεση απολιθωμένων οστών από μεγάλα ζώα, όπως τα λιοντάρια, οι ρινόκεροι, οι ελέφαντες.
Τα χρησιμοποιούμε για να αποδείξουμε την ύπαρξη δάσους, ενώ είναι πασίγνωστο ότι πρόκειται για ζώα ανοιχτών θαμνώνων όπως η σαβάνα. Δεν χωράει το λιοντάρι και ο ελέφαντας σε δάσος! Είναι ζώα της σαβάνας, όχι της ζούγκλας. Κάποτε πρέπει να σταματήσει αυτό το κακό. Δεν μπορούμε να κάνουμε σοβαρή επιστημονική συζήτηση με χρησιμοποίηση αποσπασμάτων από τον... Ταρζάν.
Ο μύθος της δασωμένης Ελλάδας
Συχνά διαβάζω ότι η Ελλάδα ήταν γεμάτη από δάση. Μάλιστα βλέπω ρέκτες φυσιολάτρες και επιστήμονες να αναφέρουν: «Στην Επανάσταση του 1821 τα δάση ήταν το 50%, ενώ σήμερα μόλις το 20%. Τα καταστρέψαμε τελείως!». Πραγματικά είχα προβληματιστεί σοβαρά με αυτό το γεγονός και έχοντας υπόψη αρκετές πηγές της κλασικής Ελλάδας απορούσα για το πώς ήταν δυνατόν τα δάση να καλύπτουν πριν από 150 χρόνια την Ελλάδα. Ηταν κάτι μάλλον απίστευτο. Ετσι άρχισα να προσπαθώ να βρω ποιος ήταν εκείνος που έκανε την τότε στατιστική.
Οταν σήμερα η Δασική Υπηρεσία, με τόσο σύγχρονα μέσα στη διάθεσή της, ανεβοκατεβάζει το ποσοστό της δασοκάλυψης στη χώρα πότε 17%, πότε 22% , δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ο Κολοκοτρώνης ή κάποιος άλλος σύγχρονός του είχε κάνει τέτοια στατιστική. Ηταν ακόμη μεγαλύτερη η έκπληξή μου όταν διαπίστωσα ότι υπήρχε μια στατιστική του 1842 την οποία είχε κάνει ένας βαυαρός πρόξενος, ο Strong, που ανέφερε ότι τα δάση κάλυπταν το 17%, ποσοστό τελείως λογικό.
Τελικά νομίζω ότι βρήκα το πώς το 17% έγινε 50%. Υπήρχαν στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου δύο διακεκριμένοι δασολόγοι: ο Κόκκινος και ο Κοντός. Ο δεύτερος από αυτούς, που θεωρείται πατέρας της ελληνικής δασολογίας, γνώριζε τα στοιχεία που είχε αναφέρει ο Strong, δηλαδή το 17%. Πρέπει να αναγνωριστεί όμως ότι υπήρχαν στη στατιστική του Strong αρκετά λάθη στην εμβαδομέτρηση της τότε ελεύθερης Ελλάδας. Ετσι το 17% μπορεί να έφτανε το 22%-23%. Ο Κοντός όμως θεώρησε, όπως και οι σημερινοί συνάδελφοί του, όχι το πραγματικό δάσος αλλά το «δυνάμει δάσος», δηλαδή ουσιαστικά ό,τι δεν καλλιεργείται. Ετσι έφτασε το ποσοστό του 50% και το δημοσίευσε 100 χρόνια μετά τον Strong, το οποίο τελείως αδιαμαρτύρητα το δεχθήκαμε σαν γεγονός. Βεβαίως πολλοί θα ισχυρισθούν ότι υπάρχουν στοιχεία από παλαιούς περιηγητές που αναφέρουν μεγάλα δάση σε περιοχές που σήμερα τις καλύπτουν υποβαθμισμένοι θαμνώνες. Χωρίς να αντιδικώ με αυτούς, η άποψη ότι η Ελλάδα πρέπει να είναι δασωμένη μού φαίνεται σαν γεγονός απαράδεκτο ως γελοίο. Οι λόγοι είναι αρκετοί και γι' αυτό θα αρκεστώ στους κυριότερους.
Κατ' αρχήν ο μύθος της δασωμένης Ελλάδας έχει τις αρχές του στην αποικιακή μας νοοτροπία. Το αναπτυσσόμενο ελληνικό κράτος του περασμένου αιώνα κοίταζε προς τη Μεσευρώπη για μεθόδους οργάνωσης και διοίκησης. Εκεί σε ό,τι αφορά τη γεωργία υπήρχαν δύο κλάδοι: ο γεωπονικός για τις καλλιεργούμενες εκτάσεις και ο δασολογικός για τις μη καλλιεργούμενες, που στις περιοχές του εύκρατου κλίματος ήταν φυσικά δάση. Ετσι έγινε κι εδώ. Οι πρώτοι επιστήμονες δασολόγοι που σπούδασαν εκεί, όταν γύρισαν στην Ελλάδα απόρησαν. «Γιατί εδώ δεν έχουμε πολλά δάση;». Η απάντηση ήταν εύκολη, μια και υπήρχε ανθρώπινη παρέμβαση χιλιετιών. Τα υποβάθμισε με τις δραστηριότητές του ο άνθρωπος. Ετσι «βαφτίστηκαν» όλες οι μη καλλιεργούμενες εκτάσεις με ονόματα όπως «μερικώς δασοσκεπείς», «δασικές εκτάσεις» και πάει λέγοντας. Δεν υπάρχει θαμνώνας στην Ελλάδα που να μην έχει χαρακτηριστεί υποβαθμισμένο δάσος.
Εδώ είναι Μεσόγειος!
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Είμαστε σε μια περιοχή μεσογειακού κλίματος, με εξαίρεση περιοχές της ορεινής Ελλάδας όπου το κλίμα είναι εύκρατο και φυσικά υπάρχουν δάση. Τέτοιο κλίμα υπάρχει και στην Καλιφόρνια, στην Κεντρική Χιλή, στη Νότια Αφρική και στη Νότια και Νοτιοδυτική Αυστραλία. Εκεί αντίστοιχη ανθρώπινη παρέμβαση δεν υπήρξε. Παρ' όλα αυτά και εκεί κυριαρχούν ψηλοί αειθαλείς σκληρόφυλλοι θάμνοι στις υγρότερες περιοχές (όπως το πουρνάρι, η κουμαριά, η μυρτιά, η αγριελιά, ο σχίνος, η χαρουπιά σε εμάς), ενώ στις ξηρότερες χαμηλοί θάμνοι που έχουν διάφορο τύπο φύλλων την υγρή περίοδο από ό,τι την ξηρή (όπως η ασφάκα, η λαδανιά, το θυμάρι, το θρούμπι, η γαλατσίδα σε εμάς). Στην Καλιφόρνια τον πρώτο τύπο βλάστησης τον λένε τσάπαραλ. Αλλωστε, επειδή οι ταινίες γουέστερν γυρίστηκαν στο Χόλιγουντ, πιθανώς οι αναγνώστες θα θυμούνται αυτό τον τύπο βλάστησης, που σίγουρα δεν είναι δάσος. Ακόμη και το όνομα τσάπαραλ προέρχεται από την ισπανική λέξη «τσαπράλο», που δεν σημαίνει τίποτε άλλο από πουρνάρι. Ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία η σύγκριση της δομής και της λειτουργίας των μεσογειακού τύπου οικοσυστημάτων της υδρογείου αποτέλεσε καίριο σημείο έρευνας με έκδοση βιβλίων, διοργάνωση συνεδρίων, ανταλλαγές επιστημόνων κτλ. Ακόμη και η φωτιά, που στην Ελλάδα είναι ξορκισμένη, φαίνεται να είναι ένας παράγοντας ενσωματωμένος στα οικοσυστήματα αυτά.
Οι απόηχοι αυτής της συσσώρευσης πληροφόρησης για την καταγωγή, τη δομή και τη λειτουργία αυτών των οικοσυστημάτων, σε παγκόσμιο επίπεδο, δυστυχώς ακόμη δεν έφτασαν στη χώρα μας. Ετσι είμαστε ακόμη στη φάση όπου χωρίς καμία αιτιολόγηση («πίστευε και μη ερεύνα») κάθε στοιχείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόδειξη καταστροφής του δάσους μεγεθύνεται, ενώ εκείνα που λένε το αντίθετο θεωρούνται αιρετικά.
ΔΑΣΗ ΘΕΛΟΥΜΕ, ΑΛΛΑ ΠΟΙΑ ΔΑΣΗ;
Στα βόρεια του νομού Iωαννίνων, πάνω από την Kόνιτσα στα ριζά του Γράμμου, βρίσκονται τα χωριά των περίφημων μαστόρων της πέτρας, τα μαστοροχώρια. Στην ευρύτερη γεωγραφικά περιοχή έως την άλλη πλευρά του Γράμμου, τη δυτική Mακεδονία, υπάρχουν εκτεταμένες δασικές εκτάσεις. Στις περιοχές αυτές στο παρελθόν μεγάλες ανεξέλεγκτες φωτιές δεν είχαν σημειωθεί, ούτε καν την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και το εκπληκτικό, ούτε την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Περίοδο που ακόμη και βόμβες ναπάλμ ρίχθηκαν. H χλωρίδα της περιοχής δεν το επέτρεψε!..
Δυστυχώς, τα πράγματα σιγά σιγά άλλαξαν, προς το χειρότερο. Πριν μερικά χρόνια στην περιοχή ξέσπασαν φωτιές που άλλες αποδόθηκαν σε Aλβανούς λαθρομετανάστες και άλλες σε κτηνοτρόφους. Eτσι, κάηκε και ένα μεγάλο μέρος από το δάσος τη μαύρης πεύκης. Kαι όπως υποστηρίζουν κάτοικοι της περιοχής (όσοι έχουν απομείνει) σταδιακά στη θέση της πλούσιας ποικιλίας κωνοφόρων και φυλλοβόλων εμφανίζεται το... κοινό πεύκο που στο «πέρασμά» του σαρώνει τα πάντα, και δεν αφήνει «αέρα» στα άλλα δέντρα.
H εξάπλωσή του οφείλεται στην ερήμωση της περιοχής και στη θεαματική συρρίκνωση της ελεύθερης κτηνοτροφίας. Ένα παράδειγμα: Στην Aερομηλίτσα, χωριό-κέντρο των κτηνοτρόφων, τα ζώα φέτος μειώθηκαν σε 14.000 από 45.000 τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι τα πεύκα, που ήταν ελάχιστα στην ευρύτερη περιοχή των Mαστοροχωρίων, εξαπλώθηκαν τα τελευταία χρόνια και καλύπτουν τα πάντα: Όχι μόνο περιοχές που ήταν «γυμνές» από δέντρα, αλλά αλλάζουν το τοπίο στα υπάρχοντα δάση (πάντα μιλάμε για τις «ρίζες» του Γράμμου και όχι μόνο). «Φυσικά», αφού δεν υπάρχει καμιά δράση για καθαρισμό των δασών, οι πευκοβελόνες πολλαπλασιάζονται πνίγοντας την υπόλοιπη βλάστηση και ταυτόχρονα αποτελούν μια πρώτης τάξεως πρώτη ύλη για εξάπλωση της φωτιάς.
Aργά το απόγευμα κοιτώντας από την Πυρσόγιαννη (έδρα του δήμου Mαστοροχωρίων) παρατηρούσες στο βουνό πάνω από το απέναντι χωριό, την Kαστάνιανη, ο ήλιος να «παίζει» και να σχηματίζεται ένα ζαρκάδι. Tο έβλεπαν οι παππούδες, οι πατεράδες μας, εμείς, όχι όμως τα νέα παιδιά: τα πεύκα που φύτρωσαν εξαφάνισαν τη ζωγραφιά της φύσης.
Tο κράτος στο όνομα της προστασίας του δάσους, ακολουθεί μια γενικόλογη και -όπως αποδεικνύεται καθημερινά- επικίνδυνη πολιτική. Kανένα δασαρχείο δεν ενέκρινε και δεν θα εγκρίνει το κόψιμο των πεύκων, ώστε το βουνό να ανασάνει και να δοθεί η ευκαιρία σε άλλα είδη (που δεν καίγονται εύκολα) να αναπτυχθούν. Aς ευχηθούμε ότι στο τέλος η φωτιά δεν θα αφανίσει και όλα τα δάση της περιοχής, των πεύκων συμπεριλαμβανομένων.
25/8/2006
http://www.qualitynet.gr/displayITM1.asp?ITMID=51443
Δυστυχώς, τα πράγματα σιγά σιγά άλλαξαν, προς το χειρότερο. Πριν μερικά χρόνια στην περιοχή ξέσπασαν φωτιές που άλλες αποδόθηκαν σε Aλβανούς λαθρομετανάστες και άλλες σε κτηνοτρόφους. Eτσι, κάηκε και ένα μεγάλο μέρος από το δάσος τη μαύρης πεύκης. Kαι όπως υποστηρίζουν κάτοικοι της περιοχής (όσοι έχουν απομείνει) σταδιακά στη θέση της πλούσιας ποικιλίας κωνοφόρων και φυλλοβόλων εμφανίζεται το... κοινό πεύκο που στο «πέρασμά» του σαρώνει τα πάντα, και δεν αφήνει «αέρα» στα άλλα δέντρα.
H εξάπλωσή του οφείλεται στην ερήμωση της περιοχής και στη θεαματική συρρίκνωση της ελεύθερης κτηνοτροφίας. Ένα παράδειγμα: Στην Aερομηλίτσα, χωριό-κέντρο των κτηνοτρόφων, τα ζώα φέτος μειώθηκαν σε 14.000 από 45.000 τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι τα πεύκα, που ήταν ελάχιστα στην ευρύτερη περιοχή των Mαστοροχωρίων, εξαπλώθηκαν τα τελευταία χρόνια και καλύπτουν τα πάντα: Όχι μόνο περιοχές που ήταν «γυμνές» από δέντρα, αλλά αλλάζουν το τοπίο στα υπάρχοντα δάση (πάντα μιλάμε για τις «ρίζες» του Γράμμου και όχι μόνο). «Φυσικά», αφού δεν υπάρχει καμιά δράση για καθαρισμό των δασών, οι πευκοβελόνες πολλαπλασιάζονται πνίγοντας την υπόλοιπη βλάστηση και ταυτόχρονα αποτελούν μια πρώτης τάξεως πρώτη ύλη για εξάπλωση της φωτιάς.
Aργά το απόγευμα κοιτώντας από την Πυρσόγιαννη (έδρα του δήμου Mαστοροχωρίων) παρατηρούσες στο βουνό πάνω από το απέναντι χωριό, την Kαστάνιανη, ο ήλιος να «παίζει» και να σχηματίζεται ένα ζαρκάδι. Tο έβλεπαν οι παππούδες, οι πατεράδες μας, εμείς, όχι όμως τα νέα παιδιά: τα πεύκα που φύτρωσαν εξαφάνισαν τη ζωγραφιά της φύσης.
Tο κράτος στο όνομα της προστασίας του δάσους, ακολουθεί μια γενικόλογη και -όπως αποδεικνύεται καθημερινά- επικίνδυνη πολιτική. Kανένα δασαρχείο δεν ενέκρινε και δεν θα εγκρίνει το κόψιμο των πεύκων, ώστε το βουνό να ανασάνει και να δοθεί η ευκαιρία σε άλλα είδη (που δεν καίγονται εύκολα) να αναπτυχθούν. Aς ευχηθούμε ότι στο τέλος η φωτιά δεν θα αφανίσει και όλα τα δάση της περιοχής, των πεύκων συμπεριλαμβανομένων.
25/8/2006
http://www.qualitynet.gr/displayITM1.asp?ITMID=51443
Στάχτη πευκοδάσος στην Κάτω Βασιλική Χάλκειας Μεσολογγίου
Περισσότερα από 300 στρέμματα πευκοδάσους καθώς και εκτάσεις με υπολείμματα αγροτικών καλλιεργειών έχουν γίνει στάχτη από πυρκαγιά που εκδηλώθηκε χθες το απόγευμα στην Κάτω Βασιλική του δήμου Χάλκειας.
Εξαιτίας των δυνατών ανέμων που έπνεαν στην περιοχή η φωτιά αναπτύχθηκε σε τρία μέτωπα και προς στιγμή απειλήθηκαν και εξοχικές κατοικίες.
Αργά τα μεσάνυχτα οι δυνάμεις της πυροσβεστικής κατάφεραν να την θέσουν υπό μερικό έλεγχο.
Στην επιχείρηση κατάσβεσης συμμετείχε ισχυρή δύναμη της πυροσβεστικής, με την συνδρομή έως να νυχτώσει 6 πυροσβεστικών αεροσκαφών.Επίσης στις 10 το βράδυ εκδηλώθηκε μια νέα πυρκαγιά σε κατοικημένη περιοχή στο Περιθώρι του ίδιου δήμου η οποία και κατασβήστηκε άμεσα από την πυροσβεστική.
19 Ιουνίου 2009
από Messolonghi News Ηλεκτρονική Εφημερίδα Μεσολογγίου
http://messolonghinews.blogspot.com/2009/06/blog-post_6138.html
Εξαιτίας των δυνατών ανέμων που έπνεαν στην περιοχή η φωτιά αναπτύχθηκε σε τρία μέτωπα και προς στιγμή απειλήθηκαν και εξοχικές κατοικίες.
Αργά τα μεσάνυχτα οι δυνάμεις της πυροσβεστικής κατάφεραν να την θέσουν υπό μερικό έλεγχο.
Στην επιχείρηση κατάσβεσης συμμετείχε ισχυρή δύναμη της πυροσβεστικής, με την συνδρομή έως να νυχτώσει 6 πυροσβεστικών αεροσκαφών.Επίσης στις 10 το βράδυ εκδηλώθηκε μια νέα πυρκαγιά σε κατοικημένη περιοχή στο Περιθώρι του ίδιου δήμου η οποία και κατασβήστηκε άμεσα από την πυροσβεστική.
19 Ιουνίου 2009
από Messolonghi News Ηλεκτρονική Εφημερίδα Μεσολογγίου
http://messolonghinews.blogspot.com/2009/06/blog-post_6138.html
Περί πευκοδάσους....
Όποτε διαβάζω τέτοιες αναλύσεις αναρωτιέμαι… Καλά αυτοί που κάνουν τους εμπρησμούς έχουν στόχο με αυτούς να παρέμβουν στην πολιτική ζωή για δικούς του λόγους και να διαμορφώσουν την πολιτική ατζέντα. Εμείς οι πολίτες έχουμε τόσο λίγο μυαλό ώστε να αρχίσουμε να συζητάμε σε μια εκ των προτέρων διαμορφωμένη ατζέντα με δήθεν σκοτεινά μικροσυμφέροντα που καίνε τα δάση και πρέπει το παντοδύναμο κράτος να τα αποτρέπει πάντα αναπτύσσοντας ένα τεράστιο μηχανισμό για δύο ή τρεις μήνες το χρόνο; Με ποια οικονομικά κριτήρια θα έστεκε ένα τέτοιο εγχείρημα;
Η αλήθεια είναι αλλού. Η αλήθεια είναι εκεί έξω και δεν διαμορφώνεται από σκοτεινούς κύκλους που φυσικά προωθούν την ιδέα των μικροσυμφερόντων για να αποπροσανατολίσουν τον δημόσιο διάλογο σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ποια είναι η αλήθεια. Μεγάλες εκτάσεις από τα «δάση» που βλέπουμε να καίγονται αυτές τις μέρες είναι θαμνότοποι σκληρόφυλλων ειδών ή πευκοδάση που προέρχονται ακριβώς από την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος από τους αιώνες κατοίκησης και βόσκησης σε εκείνες τις περιοχές. Στο παρελθόν δεν υπήρχε ούτε οικολογική συνείδηση ούτε επιστημονικά οργανωμένη διαχείριση του δάσους. Αλλά και στον 20ο αιώνα στις απαρχές της επιστημονικής διαχείρισης των δασών τα πευκοδάση προωθούνταν στις αναδασώσεις λόγω της αντοχής τους στην ξηρασία και λόγω του ρετσινιού που έδιναν και της ανάπτυξης της μελισσοκομίας που έφερναν.
Αλλά τα πευκοδάση έχουν ενσωματωμένη στην οικολογία τους την φωτιά. Φυσικά μεγάλο μέρος των δασών πεύκου είναι από αναδασώσεις. Ειδικά στην Αττική. Ουσιαστικά με ανθρώπινη παρέμβαση τεράστιες εκτάσεις βελανιδιάς αντικαταστάθηκαν από μονοκαλλιέργειες πεύκου που καταχρηστικά το ορίζουμε «δάσος». Η ίδια η αντοχή του πεύκου στην ξηρασία του δίνει την ανεπιθύμητη ιδιότητα να είναι εξαιρετικά εύφλεκτο. Αλλά εφ όσον μιλάμε συνεχώς για οικολογική καταστροφή αυτό κάπου θα πρέπει να το στηρίξουμε. Ας πούμε το άρθρο αναφέρει τον στόχο της αύξησης των δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα.
Ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός που και εγώ δεν το ήξερα όσο είχα τις παρωπίδες του «ευαίσθητου» είναι ότι πράγματι τα δάση στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί και μάλιστα από τον ποιο κατάλληλο φορέα για να κάνει αυτή την αύξηση. Δηλαδή από την ίδια την φύση. Και ο λόγος είναι απλούστατος και τον γνωρίζουμε όλοι. Η αστυφιλία που έσπρωξε από το τέλος του εμφυλίου την μισή Ελλάδα να κατοικεί στον νομό Αττικής απελευθέρωσε τεράστιες εκτάσεις πραγματικά παραγωγικού δάσους στην ορεινή Ελλάδα. Αν έχει κανείς πραγματική ιδέα για το τι είναι δάσος μόνο γέλια του προκαλούν οι αντιδράσεις «ευαίσθητων» κατοίκων όταν πάνε να κόψουν κάποια δένδρα στην Αθήνα για να κάνουν δημόσια έργα ή όταν κάποιοι μέσα στο ενθουσιασμό τους προσπαθούν να «δημιουργήσουν» δάσος με άστοχες αναδασώσεις που δημιουργούν μονοκαλλιέργειες ξηρόφιλων ειδών που ουσιαστικά είναι σαν να σπέρνεις σπίρτα στα βουνά.
Ας ξυπνήσουμε και ας βγούμε παραέξω από τον καθημερινό μικρόκοσμό μας ας δούμε τι πραγματικά είναι δάσος. Αναδάσωση με κυπαρίσσι Αριζόνας δεν είναι δάσος όσο και αν φαίνεται πράσινο. Ποια βιοποικιλότητα της χλωρίδας μπορεί να δικαιολογήσει τον όρο «δάσος» και τι πραγματικά μπορεί να γίνει σ’ αυτό τον τομέα. Χωρίς τους γραφικούς ενθουσιασμούς που μόνο μεγάλες απογοητεύσεις μπορούν να φέρουν. Απλούστατα ας αφήσουμε την φύση να λειτουργήσει. Αλλά πρώτα απ’ όλα ας δεχτούν οι πολιτικοί μας ότι είναι καιρός να απεμπλακούν από την πολυπραγμοσύνη τους σε τεχνικά θέματα για κομματικά οφέλη και ας αφήσουν τους επαγγελματίες να δουλέψουν με τεχνοκρατικά και όχι πολιτικά κριτήρια και όλα θα βρουν τον δρόμο τους.
Ελευθέριος Β.
24 Αυγούστου 2009
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2009/08/blog-post_2530.html
Η αλήθεια είναι αλλού. Η αλήθεια είναι εκεί έξω και δεν διαμορφώνεται από σκοτεινούς κύκλους που φυσικά προωθούν την ιδέα των μικροσυμφερόντων για να αποπροσανατολίσουν τον δημόσιο διάλογο σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ποια είναι η αλήθεια. Μεγάλες εκτάσεις από τα «δάση» που βλέπουμε να καίγονται αυτές τις μέρες είναι θαμνότοποι σκληρόφυλλων ειδών ή πευκοδάση που προέρχονται ακριβώς από την υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος από τους αιώνες κατοίκησης και βόσκησης σε εκείνες τις περιοχές. Στο παρελθόν δεν υπήρχε ούτε οικολογική συνείδηση ούτε επιστημονικά οργανωμένη διαχείριση του δάσους. Αλλά και στον 20ο αιώνα στις απαρχές της επιστημονικής διαχείρισης των δασών τα πευκοδάση προωθούνταν στις αναδασώσεις λόγω της αντοχής τους στην ξηρασία και λόγω του ρετσινιού που έδιναν και της ανάπτυξης της μελισσοκομίας που έφερναν.
Αλλά τα πευκοδάση έχουν ενσωματωμένη στην οικολογία τους την φωτιά. Φυσικά μεγάλο μέρος των δασών πεύκου είναι από αναδασώσεις. Ειδικά στην Αττική. Ουσιαστικά με ανθρώπινη παρέμβαση τεράστιες εκτάσεις βελανιδιάς αντικαταστάθηκαν από μονοκαλλιέργειες πεύκου που καταχρηστικά το ορίζουμε «δάσος». Η ίδια η αντοχή του πεύκου στην ξηρασία του δίνει την ανεπιθύμητη ιδιότητα να είναι εξαιρετικά εύφλεκτο. Αλλά εφ όσον μιλάμε συνεχώς για οικολογική καταστροφή αυτό κάπου θα πρέπει να το στηρίξουμε. Ας πούμε το άρθρο αναφέρει τον στόχο της αύξησης των δασικών εκτάσεων στην Ελλάδα.
Ένα πολύ ενδιαφέρον γεγονός που και εγώ δεν το ήξερα όσο είχα τις παρωπίδες του «ευαίσθητου» είναι ότι πράγματι τα δάση στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί και μάλιστα από τον ποιο κατάλληλο φορέα για να κάνει αυτή την αύξηση. Δηλαδή από την ίδια την φύση. Και ο λόγος είναι απλούστατος και τον γνωρίζουμε όλοι. Η αστυφιλία που έσπρωξε από το τέλος του εμφυλίου την μισή Ελλάδα να κατοικεί στον νομό Αττικής απελευθέρωσε τεράστιες εκτάσεις πραγματικά παραγωγικού δάσους στην ορεινή Ελλάδα. Αν έχει κανείς πραγματική ιδέα για το τι είναι δάσος μόνο γέλια του προκαλούν οι αντιδράσεις «ευαίσθητων» κατοίκων όταν πάνε να κόψουν κάποια δένδρα στην Αθήνα για να κάνουν δημόσια έργα ή όταν κάποιοι μέσα στο ενθουσιασμό τους προσπαθούν να «δημιουργήσουν» δάσος με άστοχες αναδασώσεις που δημιουργούν μονοκαλλιέργειες ξηρόφιλων ειδών που ουσιαστικά είναι σαν να σπέρνεις σπίρτα στα βουνά.
Ας ξυπνήσουμε και ας βγούμε παραέξω από τον καθημερινό μικρόκοσμό μας ας δούμε τι πραγματικά είναι δάσος. Αναδάσωση με κυπαρίσσι Αριζόνας δεν είναι δάσος όσο και αν φαίνεται πράσινο. Ποια βιοποικιλότητα της χλωρίδας μπορεί να δικαιολογήσει τον όρο «δάσος» και τι πραγματικά μπορεί να γίνει σ’ αυτό τον τομέα. Χωρίς τους γραφικούς ενθουσιασμούς που μόνο μεγάλες απογοητεύσεις μπορούν να φέρουν. Απλούστατα ας αφήσουμε την φύση να λειτουργήσει. Αλλά πρώτα απ’ όλα ας δεχτούν οι πολιτικοί μας ότι είναι καιρός να απεμπλακούν από την πολυπραγμοσύνη τους σε τεχνικά θέματα για κομματικά οφέλη και ας αφήσουν τους επαγγελματίες να δουλέψουν με τεχνοκρατικά και όχι πολιτικά κριτήρια και όλα θα βρουν τον δρόμο τους.
Ελευθέριος Β.
24 Αυγούστου 2009
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2009/08/blog-post_2530.html
Μύθοι και αλήθειες για τη φωτιά στην Πάρνηθα
1.Οι φωτιές στα δάση είναι φυσιολογικά φαινόμενα.
Η φωτιά είναι ομαλά ενταγμένη στα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα. Σε όλες τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, στην Καλιφόρνια, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία, στη Χιλή είναι σύνηθες φαινόμενο. Την προηγούμενη μόλις εβδομάδα φωτιά στην Καλιφόρνια έκανε στάχτη 2.000 σπίτια. Η Ελλάδα δεν είναι ειδική περίπτωση. Ακόμα και τα ζώα της χώρας μας είναι προσαρμοσμένα σε αυτήν. Υπάρχουν πουλιά που πάνε μόνο στις καμένες εκτάσεις γιατί εκεί βρίσκουν πολλά έντομα. Και τα έντομα είναι πολλά, γιατί τα φυτά που βγαίνουν στις καμένες περιοχές ανθίζουν γρηγορότερα. Είναι, όσο και αν δεν το πιστεύουμε, αυτός ο κύκλος της ζωής των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Μια καμένη περιοχή, την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά είναι κήπος.
2. Δεν αντιμετωπίζονται σωστά οι πυρκαγιές
Η πυρκαγιά των δασών θέλει ειδική αντιμετώπιση. Στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ έχουν καταγράψει όλες τις προηγούμενες φωτιές, από το 1985 έως σήμερα. Υπάρχουν σε εξειδικευμένα προγράμματα ανά πάσα στιγμή δεδομένα, όπως οι άνεμοι που φυσούν, μετεωρολογικά και κλιματικά στοιχεία, τα είδη των φυτών που έχουν φυτρώσει, η ηλικία τους, οι εκτάσεις που έχουν ξανακαεί, και ο χρόνος που συνέβη αυτό. Έχοντας διαθέσιμα όλα τα στοιχεία μπορούν να αντιμετωπίσουν τις φλόγες κάθε φορά με τον τρόπο που χρειάζεται. Η σύγκριση με την Ελλάδα είναι καταλυτική. Εδώ ο καθένας λειτουργεί περίπου ως μαθητευόμενος μάγος.
3. Ποιοι είναι οι εμπρηστές
Εμπρηστές στην Ελλάδα είναι η ΔΕΗ, οι ανεξέλεγκτες χωματερές και όσοι έχουν κοπάδια. Δεν υπάρχουν σατανικοί εμπρηστές με κουκούλες και μηχανές που καίνε τα δάση. Υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό πυρκαγιών που προκαλούνται από άλλες αιτίες. Στη Χαλκιδική η φωτιά ξεκίνησε πέρσι από κεραυνό. Τώρα έλεγε κάποιος ραδιοφωνικός σταθμός ότι υπήρχε εμπρηστικός μηχανισμός στην Πάρνηθα. Είναι λάθος. Βρίσκουν μια παλιά οβίδα και λένε μετά ότι πρόκειται για εμπρηστικό μηχανισμό.
4. Τα πεύκα είναι οι μεγάλοι ένοχοι
Έχουμε μια μανία με τα πεύκα. Τα φυτεύουμε παντού. Στα στρατόπεδα τα βάζουν δίπλα στις πυριτιδαποθήκες. Τα πεύκα όμως έχουν ένα… μειονέκτημα. Χρειάζονται, προκαλούν, τη φωτιά. Ανήκει στο DΝΑ τους.
Στο Πήλιο που δεν έχει πεύκα, πήγαν οι δασολόγοι και φύτεψαν. Τα πεύκα αυτά έχουν καεί έως τώρα τρεις φορές. Στην Πάρνηθα τα πεύκα έκαψαν τα έλατα. Από τη ρητίνη βγαίνει το εύφλεκτο νέφτι.
5. Ο Εθνικός Δρυμός της Πάρνηθας
Υποτίθεται ότι είχαν κάνει Εθνικό Δρυμό και μιλούσαν για τα κρι- κρι που τα έφεραν από την Κρήτη. Είχαν μαντρώσει μια περιοχή και είχαν βάλει μέσα ελάφια. Για να δουλέψει πραγματικά ένα οικοσύστημα με ζαρκάδια και ελάφια έπρεπε να υπήρχαν και λύκοι. Τα ελάφια είχαν γίνει τόσο πολλά που τρώγανε συνεχώς τους φλοιούς των ελάτων.
6. Δεν θα λιγοστέψει το οξυγόνο των Αθηναίων
Άκουσα ότι θα λιγοστέψει το οξυγόνο στην Αθήνα. Το οξυγόνο, τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, δεν έχει ελαττωθεί. Το οξυγόνο παράγεται κατά ενενήντα τοις εκατό απο τους ωκεανούς. Πιστεύει κανείς ότι στη Σαχάρα δεν έχουν οξυγόνο; Στους πόλους που δεν έχουν δέντρα δεν έχουν οξυγόνο άραγε;
Άκουσα επίσης να λένε και να ξαναλένε εξαφανίστηκε ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου. Δεν ήταν ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου στο Λεκανοπέδιο. Υπάρχει η άλλη πλευρά της Πάρνηθας, η Πεντέλη, ο Υμηττός που ξαναπρασίνισε.
7. Δεν χρειάζονται αντιπλημμυρικά έργα,ούτε αναδασώσεις
Στο Άγιον Όρος, πριν από δέκα χρόνια, μια φωτιά είχε κατακάψει τα πάντα. Καθηγητές και οικολόγοι λέγανε ότι έπρεπε να γίνουν αναδασώσεις. Οι καλόγεροι δεν άφησαν κανέναν να μπει μέσα. Οι καλόγεροι ευτυχώς δεν έχουν γίδια. Το δάσος έγινε καλύτερο απ΄ ό,τι ήταν πριν.
Στην Πάρνηθα σήμερα υπάρχει ένας υποόροφος. Είναι ο σχίνος, η κουμαριά, το πουρνάρι. Σε αυτά τα φυτά καίγεται μόνο το από πάνω μέρος. Καίγεται δηλαδή το 40%. Το 60% το αποτελούν οι ρίζες τους. Αυτά τα φυτά «ξαναπετάνε» αμέσως με τις πρώτες φωτιές. Αυτά που ακούμε περί πλημμυρών κ.λπ. είναι ανοησίες. Το έδαφος και το νερό συγκρατούνται από τον υποόροφο, γιατί οι ρίζες είναι ζωντανές.
Δεν πρέπει να πατήσει κανείς μέσα στην καμένη έκταση, να κόψει κορμούς, να τους σέρνει. Στην Πεντέλη, σε εκείνες τις φοβερές αναδασώσεις, μικρών τμημάτων ευτυχώς, σκάβανε και φύτευαν ασθενικά δεντράκια και συγχρόνως καταστρέφανε γύρω στα 100 μικρά φυτά που είχαν φυτρώσει από μόνα τους.
5 Ιουλίου 2007
Ο Νίκος Μάργαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic»
Η φωτιά είναι ομαλά ενταγμένη στα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα. Σε όλες τις χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, στην Καλιφόρνια, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, στη Νότια Αφρική, στην Αυστραλία, στη Χιλή είναι σύνηθες φαινόμενο. Την προηγούμενη μόλις εβδομάδα φωτιά στην Καλιφόρνια έκανε στάχτη 2.000 σπίτια. Η Ελλάδα δεν είναι ειδική περίπτωση. Ακόμα και τα ζώα της χώρας μας είναι προσαρμοσμένα σε αυτήν. Υπάρχουν πουλιά που πάνε μόνο στις καμένες εκτάσεις γιατί εκεί βρίσκουν πολλά έντομα. Και τα έντομα είναι πολλά, γιατί τα φυτά που βγαίνουν στις καμένες περιοχές ανθίζουν γρηγορότερα. Είναι, όσο και αν δεν το πιστεύουμε, αυτός ο κύκλος της ζωής των μεσογειακών οικοσυστημάτων. Μια καμένη περιοχή, την πρώτη χρονιά μετά τη φωτιά είναι κήπος.
2. Δεν αντιμετωπίζονται σωστά οι πυρκαγιές
Η πυρκαγιά των δασών θέλει ειδική αντιμετώπιση. Στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ έχουν καταγράψει όλες τις προηγούμενες φωτιές, από το 1985 έως σήμερα. Υπάρχουν σε εξειδικευμένα προγράμματα ανά πάσα στιγμή δεδομένα, όπως οι άνεμοι που φυσούν, μετεωρολογικά και κλιματικά στοιχεία, τα είδη των φυτών που έχουν φυτρώσει, η ηλικία τους, οι εκτάσεις που έχουν ξανακαεί, και ο χρόνος που συνέβη αυτό. Έχοντας διαθέσιμα όλα τα στοιχεία μπορούν να αντιμετωπίσουν τις φλόγες κάθε φορά με τον τρόπο που χρειάζεται. Η σύγκριση με την Ελλάδα είναι καταλυτική. Εδώ ο καθένας λειτουργεί περίπου ως μαθητευόμενος μάγος.
3. Ποιοι είναι οι εμπρηστές
Εμπρηστές στην Ελλάδα είναι η ΔΕΗ, οι ανεξέλεγκτες χωματερές και όσοι έχουν κοπάδια. Δεν υπάρχουν σατανικοί εμπρηστές με κουκούλες και μηχανές που καίνε τα δάση. Υπάρχει και ένα μεγάλο ποσοστό πυρκαγιών που προκαλούνται από άλλες αιτίες. Στη Χαλκιδική η φωτιά ξεκίνησε πέρσι από κεραυνό. Τώρα έλεγε κάποιος ραδιοφωνικός σταθμός ότι υπήρχε εμπρηστικός μηχανισμός στην Πάρνηθα. Είναι λάθος. Βρίσκουν μια παλιά οβίδα και λένε μετά ότι πρόκειται για εμπρηστικό μηχανισμό.
4. Τα πεύκα είναι οι μεγάλοι ένοχοι
Έχουμε μια μανία με τα πεύκα. Τα φυτεύουμε παντού. Στα στρατόπεδα τα βάζουν δίπλα στις πυριτιδαποθήκες. Τα πεύκα όμως έχουν ένα… μειονέκτημα. Χρειάζονται, προκαλούν, τη φωτιά. Ανήκει στο DΝΑ τους.
Στο Πήλιο που δεν έχει πεύκα, πήγαν οι δασολόγοι και φύτεψαν. Τα πεύκα αυτά έχουν καεί έως τώρα τρεις φορές. Στην Πάρνηθα τα πεύκα έκαψαν τα έλατα. Από τη ρητίνη βγαίνει το εύφλεκτο νέφτι.
5. Ο Εθνικός Δρυμός της Πάρνηθας
Υποτίθεται ότι είχαν κάνει Εθνικό Δρυμό και μιλούσαν για τα κρι- κρι που τα έφεραν από την Κρήτη. Είχαν μαντρώσει μια περιοχή και είχαν βάλει μέσα ελάφια. Για να δουλέψει πραγματικά ένα οικοσύστημα με ζαρκάδια και ελάφια έπρεπε να υπήρχαν και λύκοι. Τα ελάφια είχαν γίνει τόσο πολλά που τρώγανε συνεχώς τους φλοιούς των ελάτων.
6. Δεν θα λιγοστέψει το οξυγόνο των Αθηναίων
Άκουσα ότι θα λιγοστέψει το οξυγόνο στην Αθήνα. Το οξυγόνο, τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, δεν έχει ελαττωθεί. Το οξυγόνο παράγεται κατά ενενήντα τοις εκατό απο τους ωκεανούς. Πιστεύει κανείς ότι στη Σαχάρα δεν έχουν οξυγόνο; Στους πόλους που δεν έχουν δέντρα δεν έχουν οξυγόνο άραγε;
Άκουσα επίσης να λένε και να ξαναλένε εξαφανίστηκε ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου. Δεν ήταν ο τελευταίος πνεύμονας πρασίνου στο Λεκανοπέδιο. Υπάρχει η άλλη πλευρά της Πάρνηθας, η Πεντέλη, ο Υμηττός που ξαναπρασίνισε.
7. Δεν χρειάζονται αντιπλημμυρικά έργα,ούτε αναδασώσεις
Στο Άγιον Όρος, πριν από δέκα χρόνια, μια φωτιά είχε κατακάψει τα πάντα. Καθηγητές και οικολόγοι λέγανε ότι έπρεπε να γίνουν αναδασώσεις. Οι καλόγεροι δεν άφησαν κανέναν να μπει μέσα. Οι καλόγεροι ευτυχώς δεν έχουν γίδια. Το δάσος έγινε καλύτερο απ΄ ό,τι ήταν πριν.
Στην Πάρνηθα σήμερα υπάρχει ένας υποόροφος. Είναι ο σχίνος, η κουμαριά, το πουρνάρι. Σε αυτά τα φυτά καίγεται μόνο το από πάνω μέρος. Καίγεται δηλαδή το 40%. Το 60% το αποτελούν οι ρίζες τους. Αυτά τα φυτά «ξαναπετάνε» αμέσως με τις πρώτες φωτιές. Αυτά που ακούμε περί πλημμυρών κ.λπ. είναι ανοησίες. Το έδαφος και το νερό συγκρατούνται από τον υποόροφο, γιατί οι ρίζες είναι ζωντανές.
Δεν πρέπει να πατήσει κανείς μέσα στην καμένη έκταση, να κόψει κορμούς, να τους σέρνει. Στην Πεντέλη, σε εκείνες τις φοβερές αναδασώσεις, μικρών τμημάτων ευτυχώς, σκάβανε και φύτευαν ασθενικά δεντράκια και συγχρόνως καταστρέφανε γύρω στα 100 μικρά φυτά που είχαν φυτρώσει από μόνα τους.
5 Ιουλίου 2007
Ο Νίκος Μάργαρης είναι καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διευθυντής της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic»
TA OMOPΦA ΔAΣH OMOPΦA KAIΓONTAI...
Πριν μερικά χρόνια, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ είχε σκηνοθετήσει μια ταινία που λεγόταν «Για Πάντα» (Always). Θέμα της ένας πιλότος πυροσβεστικών αεροπλάνων, ο Πιτ, που σκοτώνεται στο καθήκον μα επιστρέφει σαν πνεύμα για να βοηθήσει τον συνάδελφό του Aλ και την αγαπημένη του Nτορίντα. Δεν ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη εμπορικά ταινία αλλά μου είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον η εκπληκτική κινηματογράφηση σκηνών όπου οι τολμηροί πιλότοι των «Kαναντέρ» ρίχναν τόνους νερού για να κατασβέσουν τα φλεγόμενα δάση. Aυτή η ταινία μου ξανάρθε στο μυαλό αυτές τις μέρες (σημ.admin 24.08.06) όπου με την βοήθεια των ιδιαίτερα δυσμενών καιρικών συνθηκών κάηκε το σύμπαν σε Xαλκιδική, Aρκαδία και Mάνη. Πανέμορφα δάση με πεύκα στις δυο περιοχές και έλατα στην Τρίτη έγιναν στάχτη. Kαταστροφή! H λέξη που έρχεται αβίαστα στα χείλη του καθενός μας είναι μία: Eμπρησμός! Kαταπατητές και αδίστακτοι κερδοσκόποι παίρνουν ένα στουπί μουσκεμένο σε βενζίνη και ένα πανέμορφο δάσος γίνεται παρελθόν. Aυτή είναι βέβαια η εκδοχή που βολεύει τους πολλούς. Γιατί πάντα οι «κακοί» είναι οι «άλλοι». Σίγουρα σε κάθε καταστροφή υπάρχουν ευθύνες, μα πάντα αυτές αναζητούνται στην πλευρά των «άλλων». Δύσκολο να κοιταχτεί κάποιος στον καθρέφτη και να κατηγορήσει τον εαυτό του. Mα γιατί θα μου πείτε και με το δίκιο σας. Eμείς φταίμε για τις φωτιές; O.K. Δεν είπα ακριβώς αυτό. Mα είναι γνωστό σε όλο τον κόσμο, πως τα δάση με πεύκα και έλατα (δέντρα γεμάτα εύφλεκτη ρητίνη) είναι προορισμένα να αυτοκαταστραφούν. Aυτή είναι η φύση. Δεν αλλάζει.
Mα φέτος, μα του χρόνου, μα σε 10 χρόνια από σήμερα, αυτό το όμορφο δασάκι από πεύκα που βλέπετε απέναντί σας δεν θα υπάρχει πια. Και όχι γιατί το έβαλαν στο μάτι οι κερδοσκόποι –που υπάρχουν φυσικά κι αυτοί- αλλά γιατί η φύση φροντίζει από μόνη της για την ανανέωση των γηρασμένων δασών. Mε μια διαδικασία που έχει μπει σε λειτουργία εδώ και εκατομμύρια χρόνια, πλημμυρίζει τα πεύκα με εύφλεκτους χυμούς που τα κάνουν να μοιάζουν σαν ωρολογιακή βόμβα που περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να εκραγεί. Έτσι όταν τα δέντρα παραμεγαλώσουν και πυκνώσουν τόσο που οι αναζωογονητικές ακτίνες του ήλιου δεν φθάνουν στο έδαφος έτσι ώστε να βοηθήσουν τα νέα δέντρα να αναπτυχθούν, έρχεται η ώρα της καταστροφής του παλιού έτσι ώστε να δημιουργηθεί στη θέση του το νέο. Θα μου πείτε μα καλά και μόνο εσύ το ξέρεις αυτό ρε έξυπνε; Φυσικά και όχι. Tο ξέρουν όλοι. Aλλά ο καθένας μας παίρνει τα ρίσκα του τη στιγμή που καταπατάει το οικοπεδάκι μέσα στο δάσος και χτίζει το παλατάκι του. Δεν έχω τίποτε με τους καταπατητές ούτε με τα παλατάκια. Aρκεί να είναι λιγότερο αλλαζόνες και περισσότερο προνοητικοί για να σκεφθούν ότι το σπιτάκι, το μαγαζάκι ή το ξενοδοχειάκι που χτίζεται MEΣA στα πεύκα, χρειάζεται KAI προστασία. Kι όταν λέμε προστασία δεν εννούμε κάποιους ψευτοπυροσβεστήρες κυριολεκτικά της πυρκαϊάς. Πρέπει κατ’ αρχάς να ανοιχτούν δρόμοι. Φαρδιοί δρόμοι που να λειτουργούν και σαν αντιπυρικές ζώνες προστασίας. Δυστυχώς στη μίζερη χώρα μας, ο καθένας μας κοιτάζει πως να «κλείσει» όσο μπορεί περισσότερο τους δρόμους για να μεγαλώσει το οικοπεδάκι του. Tο οποίο ειρήσθω εν παρόδω πρέπει να φροντίζει να το αποψιλώνει, μαζί με την γύρω περιοχή. Kι αν δεν μπορεί γιατί είναι ηλικιωμένος, άρρωστος, πολυάσχολος ή τεμπέλης να συνεννοηθεί με τους γείτονες, με το Δήμαρχο ή δεν ξέρω εγω με ποιόν άλλον και να πληρώσουν εργάτες να το κάνουν για λογαριασμό τους. Θα πρέπει σε όλες τις κατοικημένες περιοχές να υπάρχουν πυροσβεστικοί κρουνοί. Bαρεθήκαμε να ακούμε αυτές τις μέρες ότι τα πυροσβεστικά οχήματα όταν η αυξημένη κίνηση στους στενούς δρόμους τους επέτρεπαν να φθάσουν με το καλό, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν γιατί ήταν στεγνές. Πράγμα απόλυτα φυσικό μια και κανείς δεν είχε φροντίσει για το αυτονόητο. Tην ύπαρξη κρουνών. Aλλά ποιός να το κάνει;
Oι ξενοδόχοι και οι εστιάτορες κοιτάνε πως θα ’κονομήσουν σε τρεις μήνες αρκετά για να την βγάλουν και τους υπόλοιπους εννιά. Θα κάτσουν οι άνθρωποι να φροντίζουν και τα γύρω τους δάση. Nα κόψουν τα γερασμένα δέντρα για να αφήσουν χώρο στα φρέσκα να αναπτυχθούν; Mα αυτό προϋποθέτει δουλειά. Kι αφού δεν δουλεύουν οι ίδιοι, δίνουν την ευκαιρία να τους δουλεύουν οι κάθε λογής πολιτικάντηδες, οι οποίοι βγαίνουν στα «παράθυρα» (σαν τον αξιοσέβαστο κ. Nομάρχη Θεσσαλονίκης) και καταγγέλουν εμπρησμούς με εμπρηστικές δηλώσεις δικαιολογώντας ή και προωθώντας ακόμη περισσότερο με αυτό τον τρόπο την περαιτέρω οικοπεδοποίηση των δασών. Kακά τα ψέματα. Tα όμορφα πευκοδάση όμορφα καίγονται. Eίναι φτιαγμένα πρωτίστως γι αυτό και κατά δεύτερο λόγο για να αποτελούν το απαραίτητο φυσικό ντεκόρ σε μια καλοφτιαγμένη τουριστική καρτ ποστάλ. Aν δεν το καταλάβουμε αυτό και δεν αυτοπροστατευθούμε, ακόμη και ένα αυτοκίνητο πυροσβεστικής να υπήρχε η δυνατότητα να παρκάρει μέρα νύχτα μπροστά σε κάθε σπίτι χτισμένο μέσα σε τέτοιο περιβάλλον δεν πρόκειται να βοηθήσει να σωθεί όταν έρθει η «κακιά η ώρα». Γιατί σας τα λέω όλα αυτά; Mα κουράστηκα να ακούω αδικαιολόγητα κλάμματα και οιμωγές κάθε φορά που γίνεται κάτι: «Δεν υπάρχει κράτος», «Mας αφήσανε να καούμε» «άργησε να έρθει η πυροσβεστική». Aν δεν υπάρξει επιτέλους η πρόληψη για αποφυγή των κινδύνων ή έστω την ελαχιστοποίησή τους, η εκ των υστέρων επέμβαση δεν θα μπορέσει να έχει σε καμμιά περίπτωση ικανοποιητικά αποτελέσματα. Tα πράγματα είναι απλά. Aν δεν τρέφεται σωστά κάποιος, το πιο πιθανό είναι να αρρωστήσει. Kι όσο πιο «λάθος» τρέφεται, τόσο πιο βαρειά θα είναι και η ασθένειά του.
Aυτό είναι κάτι που όλοι πια το γνωρίζουν καλά. Όπως και το γεγονός ότι αν χτίσει μέσα σε μια κοιλάδα βουτηγμένη στο ρετσίνι, κάποια στιγμή με μαθηματική ακρίβεια θα έρθει η ώρα να αντιμετωπίσει τον φοβερό εχθρό. Eίτε το θέλει είτε όχι. Eίτε «υπάρχει κράτος» είτε όχι. Kι όσο πιο καλά έχει προετοιμαστεί γι’ αυτό, πιο αλώβητος θα βγει από την δοκιμασία. Eξ άλλου από πιό κράτος να ζητήσει κανείς βοήθεια; Tο κράτος δεν είμαστε εμείς; Eμείς δεν το αποτελούμε; Eμείς λοιπόν είμαστε αμελείς! Eμείς, που κοιτάμε να δίνουμε στο «κράτος» όσο μπορούμε λιγότερα και από την άλλη ψηφίζουμε πολιτικούς που τρώνε όσο μπορούν περισσότερα. Xωρίς ποτέ να ζητάμε λογαριασμό και χωρίς ποτέ να απαιτούμε να πληρώνει ο καθένας για τις πράξεις και τις παραλείψεις του με φυλακή και δήμευση περιουσιών όχι με «πολιτική ευθύνη» και χαμόγελα συγκατάβασης... Tο θέμα είναι ότι τρία πανέμορφα δάση είναι πια παρελθόν. Mπορούμε όλοι μαζί να βοηθήσουμε να περιορίσουμε τις ζημιές στα επόμενα. Nα σώσουμε ότι μπορούμε. Γιατί το να ισχυριστεί κανείς πως μπορεί να μηδενίσει τις δασικές πυρκαϊές είναι το ίδιο με το να μας ανακοινώσει την ανακάλυψη του φίλτρου της αθανασίας.
Νίκος Κουλαυτάκης
24.08.2006
http://www.cinemad.gr/content/view/633/71/
Mα φέτος, μα του χρόνου, μα σε 10 χρόνια από σήμερα, αυτό το όμορφο δασάκι από πεύκα που βλέπετε απέναντί σας δεν θα υπάρχει πια. Και όχι γιατί το έβαλαν στο μάτι οι κερδοσκόποι –που υπάρχουν φυσικά κι αυτοί- αλλά γιατί η φύση φροντίζει από μόνη της για την ανανέωση των γηρασμένων δασών. Mε μια διαδικασία που έχει μπει σε λειτουργία εδώ και εκατομμύρια χρόνια, πλημμυρίζει τα πεύκα με εύφλεκτους χυμούς που τα κάνουν να μοιάζουν σαν ωρολογιακή βόμβα που περιμένει την κατάλληλη στιγμή για να εκραγεί. Έτσι όταν τα δέντρα παραμεγαλώσουν και πυκνώσουν τόσο που οι αναζωογονητικές ακτίνες του ήλιου δεν φθάνουν στο έδαφος έτσι ώστε να βοηθήσουν τα νέα δέντρα να αναπτυχθούν, έρχεται η ώρα της καταστροφής του παλιού έτσι ώστε να δημιουργηθεί στη θέση του το νέο. Θα μου πείτε μα καλά και μόνο εσύ το ξέρεις αυτό ρε έξυπνε; Φυσικά και όχι. Tο ξέρουν όλοι. Aλλά ο καθένας μας παίρνει τα ρίσκα του τη στιγμή που καταπατάει το οικοπεδάκι μέσα στο δάσος και χτίζει το παλατάκι του. Δεν έχω τίποτε με τους καταπατητές ούτε με τα παλατάκια. Aρκεί να είναι λιγότερο αλλαζόνες και περισσότερο προνοητικοί για να σκεφθούν ότι το σπιτάκι, το μαγαζάκι ή το ξενοδοχειάκι που χτίζεται MEΣA στα πεύκα, χρειάζεται KAI προστασία. Kι όταν λέμε προστασία δεν εννούμε κάποιους ψευτοπυροσβεστήρες κυριολεκτικά της πυρκαϊάς. Πρέπει κατ’ αρχάς να ανοιχτούν δρόμοι. Φαρδιοί δρόμοι που να λειτουργούν και σαν αντιπυρικές ζώνες προστασίας. Δυστυχώς στη μίζερη χώρα μας, ο καθένας μας κοιτάζει πως να «κλείσει» όσο μπορεί περισσότερο τους δρόμους για να μεγαλώσει το οικοπεδάκι του. Tο οποίο ειρήσθω εν παρόδω πρέπει να φροντίζει να το αποψιλώνει, μαζί με την γύρω περιοχή. Kι αν δεν μπορεί γιατί είναι ηλικιωμένος, άρρωστος, πολυάσχολος ή τεμπέλης να συνεννοηθεί με τους γείτονες, με το Δήμαρχο ή δεν ξέρω εγω με ποιόν άλλον και να πληρώσουν εργάτες να το κάνουν για λογαριασμό τους. Θα πρέπει σε όλες τις κατοικημένες περιοχές να υπάρχουν πυροσβεστικοί κρουνοί. Bαρεθήκαμε να ακούμε αυτές τις μέρες ότι τα πυροσβεστικά οχήματα όταν η αυξημένη κίνηση στους στενούς δρόμους τους επέτρεπαν να φθάσουν με το καλό, δεν μπορούσαν να βοηθήσουν γιατί ήταν στεγνές. Πράγμα απόλυτα φυσικό μια και κανείς δεν είχε φροντίσει για το αυτονόητο. Tην ύπαρξη κρουνών. Aλλά ποιός να το κάνει;
Oι ξενοδόχοι και οι εστιάτορες κοιτάνε πως θα ’κονομήσουν σε τρεις μήνες αρκετά για να την βγάλουν και τους υπόλοιπους εννιά. Θα κάτσουν οι άνθρωποι να φροντίζουν και τα γύρω τους δάση. Nα κόψουν τα γερασμένα δέντρα για να αφήσουν χώρο στα φρέσκα να αναπτυχθούν; Mα αυτό προϋποθέτει δουλειά. Kι αφού δεν δουλεύουν οι ίδιοι, δίνουν την ευκαιρία να τους δουλεύουν οι κάθε λογής πολιτικάντηδες, οι οποίοι βγαίνουν στα «παράθυρα» (σαν τον αξιοσέβαστο κ. Nομάρχη Θεσσαλονίκης) και καταγγέλουν εμπρησμούς με εμπρηστικές δηλώσεις δικαιολογώντας ή και προωθώντας ακόμη περισσότερο με αυτό τον τρόπο την περαιτέρω οικοπεδοποίηση των δασών. Kακά τα ψέματα. Tα όμορφα πευκοδάση όμορφα καίγονται. Eίναι φτιαγμένα πρωτίστως γι αυτό και κατά δεύτερο λόγο για να αποτελούν το απαραίτητο φυσικό ντεκόρ σε μια καλοφτιαγμένη τουριστική καρτ ποστάλ. Aν δεν το καταλάβουμε αυτό και δεν αυτοπροστατευθούμε, ακόμη και ένα αυτοκίνητο πυροσβεστικής να υπήρχε η δυνατότητα να παρκάρει μέρα νύχτα μπροστά σε κάθε σπίτι χτισμένο μέσα σε τέτοιο περιβάλλον δεν πρόκειται να βοηθήσει να σωθεί όταν έρθει η «κακιά η ώρα». Γιατί σας τα λέω όλα αυτά; Mα κουράστηκα να ακούω αδικαιολόγητα κλάμματα και οιμωγές κάθε φορά που γίνεται κάτι: «Δεν υπάρχει κράτος», «Mας αφήσανε να καούμε» «άργησε να έρθει η πυροσβεστική». Aν δεν υπάρξει επιτέλους η πρόληψη για αποφυγή των κινδύνων ή έστω την ελαχιστοποίησή τους, η εκ των υστέρων επέμβαση δεν θα μπορέσει να έχει σε καμμιά περίπτωση ικανοποιητικά αποτελέσματα. Tα πράγματα είναι απλά. Aν δεν τρέφεται σωστά κάποιος, το πιο πιθανό είναι να αρρωστήσει. Kι όσο πιο «λάθος» τρέφεται, τόσο πιο βαρειά θα είναι και η ασθένειά του.
Aυτό είναι κάτι που όλοι πια το γνωρίζουν καλά. Όπως και το γεγονός ότι αν χτίσει μέσα σε μια κοιλάδα βουτηγμένη στο ρετσίνι, κάποια στιγμή με μαθηματική ακρίβεια θα έρθει η ώρα να αντιμετωπίσει τον φοβερό εχθρό. Eίτε το θέλει είτε όχι. Eίτε «υπάρχει κράτος» είτε όχι. Kι όσο πιο καλά έχει προετοιμαστεί γι’ αυτό, πιο αλώβητος θα βγει από την δοκιμασία. Eξ άλλου από πιό κράτος να ζητήσει κανείς βοήθεια; Tο κράτος δεν είμαστε εμείς; Eμείς δεν το αποτελούμε; Eμείς λοιπόν είμαστε αμελείς! Eμείς, που κοιτάμε να δίνουμε στο «κράτος» όσο μπορούμε λιγότερα και από την άλλη ψηφίζουμε πολιτικούς που τρώνε όσο μπορούν περισσότερα. Xωρίς ποτέ να ζητάμε λογαριασμό και χωρίς ποτέ να απαιτούμε να πληρώνει ο καθένας για τις πράξεις και τις παραλείψεις του με φυλακή και δήμευση περιουσιών όχι με «πολιτική ευθύνη» και χαμόγελα συγκατάβασης... Tο θέμα είναι ότι τρία πανέμορφα δάση είναι πια παρελθόν. Mπορούμε όλοι μαζί να βοηθήσουμε να περιορίσουμε τις ζημιές στα επόμενα. Nα σώσουμε ότι μπορούμε. Γιατί το να ισχυριστεί κανείς πως μπορεί να μηδενίσει τις δασικές πυρκαϊές είναι το ίδιο με το να μας ανακοινώσει την ανακάλυψη του φίλτρου της αθανασίας.
Νίκος Κουλαυτάκης
24.08.2006
http://www.cinemad.gr/content/view/633/71/
Δευτέρα 24 Αυγούστου 2009
Πυρκαγιά στην Κασσάνδρα, η επόμενη μέρα!
Η φωτιά στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής δυστυχώς προκάλεσε σημαντικές υλικές ζημιές! Ωστόσο, ΕΥΤΥΧΩΣ δεν θρηνήσαμε περισσότερα θύματα παρά την έντασή της πυρκαγιάς, την ταχύτατη εξάπλωσή της, τα πολλά προβλήματα που παρουσιάστηκαν στις υποδομές της περιοχής (σταμάτησε η ηλεκτροδότηση και η υδροδότηση στην περιοχή), το γεγονός ότι εγκλωβίστηκαν από ξηράς στην Χανιώτη και στο Πολύχρονο πολλοί κάτοικοι και τουρίστες και τελικά, την καθυστερημένη αντιμετώπισή της. Όλα συνέβαλαν για την πρόκληση μιας πραγματικής καταστροφής, η οποία δεν αποφεύχθηκε. Με όλα αυτά που έγιναν θα λέγαμε ότι δεν θρηνήσαμε θύματα, επειδή… ο Θεός έβαλε το χεράκι του… ΕΥΤΥΧΩΣ!!! Η φωτιά πέρασε μέσα σε κατοικημένες περιοχές, έφτασε στην θάλασσα σε ορισμένα σημεία, ενώ σε όλο το δάσος βρίσκονται διάσπαρτες εξοχικές κατοικίες και τουριστικές υποδομές με πολλούς επισκέπτες αυτήν την περίοδο και παρ’ όλα αυτά δεν θρηνήσαμε θύματα πέρα από ένα πνιγμό του γερμανού τουρίστα. Επίσης, ΕΥΤΥΧΩΣ που δεν εκδηλώθηκε Σαββατοκύριακο… Ξεκίνησε την Δευτέρα 21/08, μόλις είχαν αποχωρήσει πολλοί επισκέπτες τόσο του Σαββατοκύριακου όσο και αυτών που παρέτειναν τις διακοπές του Δεκαπενταύγουστου.
Στα Μ.Μ.Ε. τόσο τα τοπικά όσο και τα εθνικής εμβέλειας έχει ήδη αρχίσει η συζήτηση για την απόδοση ευθυνών, η οποία γίνεται καλώς εφόσον επιφέρει βελτίωση στις υποδομές, στην πρόληψη, στην οργάνωση, αλλά και στην παιδεία μας για την αντιμετώπιση ανάλογων φυσικών καταστροφών! Με την εμμονή στην απόδοση ευθυνών στους «άλλους», υπάρχει κίνδυνος να αποπροσανατολιστούμε από την ουσία και τα απαραίτητα μέτρα που πρέπει να ληφθούν μετά την πυρκαγιά και η καταστροφή να γίνει αντικείμενο πολιτικής διαμάχης, ιδίως αυτήν την προεκλογική περίοδο! Ας αναλογιστούμε όλοι τις ευθύνες μας και ας προχωρήσουμε στην ορθολογική αντιμετώπιση της κατάστασης έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε ξανά τα ίδια λάθη. Το δάσος δεν έχει κομματική υπόσταση…
Οι επερχόμενες, άμεσες πιθανές «φυσικές καταστροφές» που δύνανται να προκληθούν αν δεν προσέξουμε, είναι οι πλημμύρες. Τα πρωτοβρόχια έρχονται και η έκταση της καμένης βλάστησης περίπου 50.000 στρ., δημιουργεί σημαντικές ανησυχίες για την πιθανή πρόκληση πλημμύρων μετά από έντονες βροχοπτώσεις, κυρίως στις περιοχές γύρω από τα ρέματα! Στο σύνολο των χωριών της περιοχής καταλήγουν ξηρορέματα! Ας προσέξουμε αν δεν θέλουμε να ζήσουμε και άλλες καταστροφές! Πόσες φορές όμως θα «βάζει ο Θεός το χεράκι του» και δεν θα θρηνούμε θύματα; Ας γίνει το πάθημα – μάθημα και ας φροντίσουμε για άμεσες επεμβάσεις με στόχο την αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής! Μετά από δασικές πυρκαγιές τα αντιπλημμυρικά μέτρα πρέπει να είναι κατά πολύ αυξημένα! Ταυτόχρονα, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για καλύτερη οργάνωση της δασοπροστασίας και της πρόληψης από πυρκαγιές. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν κάηκε όλη η Χαλκιδική! Η κάλυψη της Χαλκιδικής από πευκοδάση συνεχίζει να είναι υψηλή, πράγμα που σημαίνει ότι συνεχίζει να διατηρεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τον τουρισμό. Ωστόσο, εάν δεν φροντίσουμε για την προστασία τους, θα είναι θέμα χρόνου να ζήσουμε σύντομα νέα ανάλογη καταστροφή, μιας και η πλειοψηφία των δασών της Χαλκιδικής είναι «ώριμα» και εξίσου ιδιαίτερα εύφλεκτα!
Για να αντιμετωπίσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ανάλογα περιστατικά δεν έχουμε παρά να «ακούσουμε» την φύση και να μελετήσουμε τις λειτουργίες της, να υπερβούμε την ανθρωποκεντρική αντιμετώπιση του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να προβούμε στις κατάλληλες δράσεις, μέσω της συνεργασίας και όχι του ανταγωνισμού με το «σπίτι μας» που λέγεται περιβάλλον!
Ας δούμε την Οικολογική και Περιβαλλοντική διάσταση της πυρκαγιάς!
Το πευκοδάσος ως οικοσύστημα, αναγνωρίζει την φωτιά και μάλιστα στην διαδρομή της φυσικής εξέλιξης του έχει «προσαρμοστεί» έτσι ώστε να αποτελεί μέρος της οικολογίας του! Οι κάτοικοι της περιοχής καθώς και όσοι έσπευσαν για να βοηθήσουν στην κατάσβεση έγιναν μάρτυρες της ταχύτατης εξάπλωσης της φωτιάς, παρά το γεγονός ότι άνεμοι που έπνεαν αυτήν την περίοδο, πέρα από το αρχικό μπουρίνι, δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυροί. Όσοι ήταν παρόντες θυμούνται τις «πύρινες» κουκουνάρες να πετάγονται σε μεγάλη απόσταση κατά την διάρκεια της φωτιάς, με αποτέλεσμα να επιταχύνουν την εξάπλωση της. Αυτός ο μηχανισμός μας δείχνει ότι το πευκοδάσος «ήθελε» να καεί!!!
Το συγκεκριμένο δάσος ήταν πολύ «γέρικο». Τα περισσότερα δέντρα ήταν πολύ μεγάλα σε ηλικία ενώ η πυκνότητα του δάσους δεν επέτρεπε την ανάπτυξη νέων ατόμων με αποτέλεσμα να μην μπορεί να «ανανεωθεί» το οικοσύστημα. Από την στιγμή που δεν φροντίσαμε να ανανεώνουμε εμείς το πευκοδάσος με κοπή των γέρικων δέντρων και καθαρισμό των πευκοβελόνων, ήταν φυσικό αποτέλεσμα η τραγική εξέλιξη που όλοι παρακολουθήσαμε!
Τραγική για εμάς που θα στερηθούμε το δάσος για πάνω από 10 – 15 χρόνια και όχι για το δασικό οικοσύστημα το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει την αναγέννησή του! Ήδη έχουν διασκορπιστεί οι πρώτοι σπόροι από τις καμένες κουκουνάρες και σε 10 χρόνια θα έχουμε πεύκα μέχρι και 10 ετών αφού την σπορά την έχει ήδη κάνει η φύση! Εμείς δεν έχουμε παρά να αφήσουμε ανεπηρέαστη την φύση να λειτουργήσει από μόνη της! Του χρόνου θα δούμε αυτήν την περιοχή ανθισμένη και καταπράσινη, ενώ σιγά-σιγά με τα χρόνια θα βλέπουμε την χαμηλή βλάστηση να αυξάνεται και οι αποχρώσεις του πράσινου να μεταβάλλονται όχι μόνο με την εποχή αλλά και με τον χρόνο. Σε 15 με 20 χρόνια θα έχουμε ένα πλήρες νεανικό πευκοδάσος που η πλειοψηφία των πεύκων θα καρποφορούν και η πλήρη επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση, με το σύνολο των ειδών θα έχει ολοκληρωθεί σε 50 περίπου χρόνια. Τα επόμενα χρόνια θα θαυμάσουμε την υψηλή παραγωγικότητα που παρουσιάζουν αντίστοιχα οικοσυστήματα μετά από πυρκαγιά και την σταδιακή αύξηση της βλάστησης με την εναλλαγή και την σταδιακή εποίκηση του συνόλου των ειδών. Μπορεί να προσομοιωθεί με την ζωή ενός ανθρώπου ο οποίος αναπτύσσεται ταχύτατα όσο ποιο νέος είναι ώσπου να ωριμάσει και να σταματήσει ή ανάπτυξή του και μετά από κάποια χρόνια ζωής να επέλθει ο θάνατος ως φυσική εξέλιξη!
Δεν έχουμε λοιπόν πρόβλημα από μία «Οικολογική Καταστροφή», όπως δυστυχώς ακούω σε όλα τα Μ.Μ.Ε. απλά η φύση λειτουργεί σε άλλους ρυθμούς… Η φύση όπως και οι ζωντανοί οργανισμοί (όπως και ο άνθρωπος), είναι δυναμικά συστήματα στο οποία αναπόσπαστα μέρη είναι ο θάνατος και η γέννηση.
Ωστόσο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή τώρα έτσι ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε ανθρωπογενή παρέμβαση που θα είχε ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της φυσικής αναγέννησης του πευκοδάσους. Η οικολογική καταστροφή δεν έγινε, μιας και η ικανότητα αυτό-ανανέωσης είναι δεδομένη από τους φυσικούς μηχανισμούς, αλλά υπάρχει άμεσος κίνδυνος να πραγματοποιηθεί εάν οι δράσεις μας δεν συμβαδίζουν με τις αρχές της οικολογίας και δεν ληφθούν μέτρα για την προστασία των μηχανισμών αυτών, δηλαδή του κύκλου ζωής ενός πευκοδάσους!
Η αναδάσωση αποτελεί το χειρότερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο δασικό οικοσύστημα αφού θα διακόπταμε την λειτουργία της φύσης που έχει σχέση με την αναγέννησή της. Με την αναδάσωση υπάρχει κίνδυνος από ένα φυσικότατο και ζωντανό δασικό με υψηλή βιοποικιλότητα οικοσύστημα, να το μετατρέψουμε σε μία μονοκαλλιέργεια πεύκου όπου λιγότερα είδη μπορούν να εποικίσουν, με χαμηλή βιοποικιλότητα! Ένα αντίστοιχο «τεχνητό» οικοσύστημα είναι ποιο εύθραυστο και επιρρεπές σε αρρώστιες και καταστροφές! Κλασική περίπτωση «υποβάθμισης του περιβάλλοντος» που ασκούνταν, κυρίως κατά το παρελθόν, για το «καλό του περιβάλλοντος», όταν η επιστήμη της Οικολογίας και του Περιβάλλοντος δεν είχε αναπτυχθεί στον βαθμό που έχει σήμερα! Ακόμα και αν αυτή γίνει με τις καλύτερες δυνατές αρχές της επιστήμης, αυτό που θα καταφέρουμε είναι να μετατρέψουμε ένα φυσικό δάσος σε τεχνητό…
Η αναδάσωση πρέπει να γίνει μόνο σε δασικές εκτάσεις που είχαν καεί στο παρελθόν στις οποίες τα νεαρά πεύκα δεν έχουν προλάβει να παράγουν σπόρους. Σε αυτή τη περίπτωση δεν μπορεί να λειτουργήσει η φυσική αναγέννηση. Ακόμα και αυτές οι περιοχές, εάν δεν αναδασωθούν θα καλυφθούν με πεύκα αλλά μετά από πολλά χρόνια με την εξάπλωση τους από τα γειτονικά δάση, έτσι ώστε θεωρώ ότι καλό θα ήταν να γίνει μια αραιή και με μεγάλη προσοχή αναδάσωση, μετά από την εκπόνηση των απαιτούμενων από την Νομοθεσία μελετών από αρμόδιους επιστήμονες.
Άλλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις οι οποίες πρέπει να αποφευχθούν αυστηρά είναι: η βόσκηση και η καταπάτηση στις καμένες περιοχές. Παρεμβάσεις πέρα από τον καθαρισμό από κορμούς και την τοποθέτησή τους σε αναβαθμίδες, ιδιαίτερα σε σημεία με μεγάλες κλίσεις για την μείωση της διάβρωσης, δεν χρειάζεται να γίνουν!
Πρέπει να αφήσουμε την φύση να αυτό-αναγεννηθεί! Εμείς πρέπει να εστιαστούμε στα μέτρα και στις μεθόδους που θα διασφαλίσουν την αποφυγή της ανθρώπινης παρέμβασης στο δάσος για τουλάχιστον 15 με 20 χρόνια. Ο βαθμός που αυτό θα επιτευχθεί θα αντικατοπτρίζει τον βαθμό επαναφοράς του οικοσυστήματος στην προηγούμενη, φυσική του κατάσταση! Ας βοηθήσουμε όλοι έτσι ώστε να επικρατήσουν οι αρχές της Επιστήμης και του σεβασμού των μηχανισμών της φύσης και όχι των μικροπολιτικών και ατομικών συμφερόντων! Και προτού κατακρίνουμε τους πολιτικούς, ας αναλογιστούμε ότι εμείς τους εκλέγουμε με την προσδοκία να ικανοποιήσουν τα προσωπικά μας θελήματα! Ας αναλογιστούμε πόσοι ψηφοφόροι θα είχαν ανάγκη να «μεγαλώσουν» το οικόπεδό τους χωρίς πολλά προβλήματα με τους θεσμούς! Ας υπερβούμε το προσωπικό μας συμφέρον και ας κοιτάξουμε το συλλογικό! Μόνο μετά από αυτή τη συνειδητοποίηση της συμμετοχής όλων μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος θα μπορούμε να υποχρεώσουμε τους πολιτικούς να εφαρμόσουν σωστές πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος! Σήμερα, αντί να τους πιέζουμε για έργα που θα επιφέρουν το καλό του συνόλου, τους ζητάμε να ικανοποιήσουν το προσωπικό μας συμφέρον και στις χειρότερες των περιπτώσεων το «κακό» του γείτονά μας… Ας αναλάβουμε λοιπόν όλοι τις ευθύνες μας, ιδίως αυτήν την προεκλογική περίοδο και ας αποδείξουμε στους πολιτικούς που θα μας αντιπροσωπεύσουν την ερχόμενη τετραετία ότι αποφασίζουμε με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον και τον σεβασμό στο περιβάλλον που θα αφήσουμε στην επόμενη γενιά, στα παιδιά μας! Τότε και μόνο τότε θα αλλάξουν τα πράγματα!
Η μέθοδος της «αντιπυράς»!
Η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών πρέπει να γίνεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τον τύπο του δάσους αλλά και τις μετωρολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν κατά την εξέλιξη της πυρκαγιάς! Θα ήθελα να αναφέρω μία μέθοδο δασοπυρόσβεσης που εφαρμόζουν οι κάτοικοι της περιοχής, ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Κασσανδρινού οι οποίοι έχουν μεγαλώσει και άρα, έχουν «προσαρμοστεί» στο συγκεκριμένο πευκοδάσος! Την μέθοδο της «Αντιπυράς»! Σύμφωνα με αυτή, ελέγχεται η κατεύθυνση της φωτιάς και εκτιμάται ο χρόνος που αυτή θα προσεγγίσει έτσι ώστε να ανοίγονται ζώνες δασοπυρόσβεσης σε ικανή απόσταση οι οποίες καθαρίζονται εντελώς από βλάστηση με τεχνητά μέσα (σκαπτικά, μπουλντόζες, κτλ) έτσι ώστε να προκαθορίζεται η έκταση που θα καεί. Έπειτα, ανάβουν ελεγχόμενη φωτιά στην έκταση από την ζώνη προς το μέτωπο της φωτιάς, έτσι ώστε όταν αυτό πλησιάσει να συναντήσει κάρβουνα και όχι πρόσφορο καύσιμο ξύλο και τελικά να εξασθενίσει ώσπου να σβήσει.
Εάν η φωτιά φτάσει στην ζώνη δασοπυρόσβεσης με όλη της την ένταση, είναι πολύ εύκολο να επεκταθεί και πέρα από αυτήν, αφού τα κουκουνάρια του πεύκου όταν καίγονται έχουν την ιδιότητα να εκτοξεύονται πολλά μέτρα μακριά σαν πύρινες μπάλες και σε πολλές περιπτώσεις, περισσότερα από 100 μέτρα απόσταση! Έτσι, στην περίπτωση του συγκεκριμένου δάσους χαλέπιου πεύκης, να καθίστανται αυτές οι ζώνες ελλιπείς για την κατάπαυση της φωτιάς.
Όπως χαρακτηριστικά λένε οι κάτοικοι της περιοχής που ζουν σε αυτό το Δάσος «η φωτιά σβήνει μόνο με φωτιά»!
Ωστόσο, αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται από έμπειρους, όπως οι κάτοικοι της περιοχής που έχουν μεγαλώσει με την φωτιά στο πευκοδάσος, γιατί στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερο πρόβλημα!
Αυτή η μέθοδος είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα γνώσης που απορρέει από την εμπειρία των κατοίκων του Κασσανδρινού, αλλά και φυσικής προσαρμογής του ανθρώπου στο περιβάλλον του! Για να μπορέσει να επιβιώσει και να σώσει τις περιουσίες του ο άνθρωπος καταμεσής ενός τόσο εύφλεκτου πευκοδάσους, ανέπτυξε την γνώση της προστασίας του από δασικές πυρκαγιές! Αυτές οι μέθοδοι πρέπει να μελετούνται, να αξιολογούνται καθώς και να διδάσκουν όλους όσους ασχολούνται με την Δασοπροστασία και με το Περιβάλλον γενικότερα. Αυτά τα παραδείγματα πρέπει να εξελίσσονται και να εφαρμόζονται ανάλογα με την περίπτωση της φυσικής καταστροφής!
Αυτή η μέθοδος, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις (ανάλογα με το είδος του δάσους και τις καιρικές συνθήκες) είναι η πλέον κατάλληλη, δυστυχώς δεν επιτρέπεται από την κείμενη Νομοθεσία! Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις οι κάτοικοι της περιοχής την εφάρμοσαν, όπως στην περιοχή της Αγίας Αναστασίας όπου και σταμάτησε η φωτιά… Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ όλο το δάσος καιγόταν, το Κασσανδρινό δεν κινδύνευσε παρ’ ότι «περικυκλώνεται» από το εν λόγω δάσος!
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τόσο τους γνώστες της μεθόδου της αντιπυράς, όσο και τους επαγγελματίες υλοτόμους που κατέφθασαν κυρίως από την ορεινή Χαλκιδική αλλά και από άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά στην γρήγορη διάνοιξη δασικών ζωνών και δρόμων.
Κοτσερίδης Ιωακείμ,
Περιβαλλοντολόγος
25 08 2006
http://www.halkidikinews.gr/content/view/434/27/
Στα Μ.Μ.Ε. τόσο τα τοπικά όσο και τα εθνικής εμβέλειας έχει ήδη αρχίσει η συζήτηση για την απόδοση ευθυνών, η οποία γίνεται καλώς εφόσον επιφέρει βελτίωση στις υποδομές, στην πρόληψη, στην οργάνωση, αλλά και στην παιδεία μας για την αντιμετώπιση ανάλογων φυσικών καταστροφών! Με την εμμονή στην απόδοση ευθυνών στους «άλλους», υπάρχει κίνδυνος να αποπροσανατολιστούμε από την ουσία και τα απαραίτητα μέτρα που πρέπει να ληφθούν μετά την πυρκαγιά και η καταστροφή να γίνει αντικείμενο πολιτικής διαμάχης, ιδίως αυτήν την προεκλογική περίοδο! Ας αναλογιστούμε όλοι τις ευθύνες μας και ας προχωρήσουμε στην ορθολογική αντιμετώπιση της κατάστασης έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε ξανά τα ίδια λάθη. Το δάσος δεν έχει κομματική υπόσταση…
Οι επερχόμενες, άμεσες πιθανές «φυσικές καταστροφές» που δύνανται να προκληθούν αν δεν προσέξουμε, είναι οι πλημμύρες. Τα πρωτοβρόχια έρχονται και η έκταση της καμένης βλάστησης περίπου 50.000 στρ., δημιουργεί σημαντικές ανησυχίες για την πιθανή πρόκληση πλημμύρων μετά από έντονες βροχοπτώσεις, κυρίως στις περιοχές γύρω από τα ρέματα! Στο σύνολο των χωριών της περιοχής καταλήγουν ξηρορέματα! Ας προσέξουμε αν δεν θέλουμε να ζήσουμε και άλλες καταστροφές! Πόσες φορές όμως θα «βάζει ο Θεός το χεράκι του» και δεν θα θρηνούμε θύματα; Ας γίνει το πάθημα – μάθημα και ας φροντίσουμε για άμεσες επεμβάσεις με στόχο την αντιπλημμυρική προστασία της περιοχής! Μετά από δασικές πυρκαγιές τα αντιπλημμυρικά μέτρα πρέπει να είναι κατά πολύ αυξημένα! Ταυτόχρονα, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για καλύτερη οργάνωση της δασοπροστασίας και της πρόληψης από πυρκαγιές. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν κάηκε όλη η Χαλκιδική! Η κάλυψη της Χαλκιδικής από πευκοδάση συνεχίζει να είναι υψηλή, πράγμα που σημαίνει ότι συνεχίζει να διατηρεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τον τουρισμό. Ωστόσο, εάν δεν φροντίσουμε για την προστασία τους, θα είναι θέμα χρόνου να ζήσουμε σύντομα νέα ανάλογη καταστροφή, μιας και η πλειοψηφία των δασών της Χαλκιδικής είναι «ώριμα» και εξίσου ιδιαίτερα εύφλεκτα!
Για να αντιμετωπίσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ανάλογα περιστατικά δεν έχουμε παρά να «ακούσουμε» την φύση και να μελετήσουμε τις λειτουργίες της, να υπερβούμε την ανθρωποκεντρική αντιμετώπιση του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να προβούμε στις κατάλληλες δράσεις, μέσω της συνεργασίας και όχι του ανταγωνισμού με το «σπίτι μας» που λέγεται περιβάλλον!
Ας δούμε την Οικολογική και Περιβαλλοντική διάσταση της πυρκαγιάς!
Το πευκοδάσος ως οικοσύστημα, αναγνωρίζει την φωτιά και μάλιστα στην διαδρομή της φυσικής εξέλιξης του έχει «προσαρμοστεί» έτσι ώστε να αποτελεί μέρος της οικολογίας του! Οι κάτοικοι της περιοχής καθώς και όσοι έσπευσαν για να βοηθήσουν στην κατάσβεση έγιναν μάρτυρες της ταχύτατης εξάπλωσης της φωτιάς, παρά το γεγονός ότι άνεμοι που έπνεαν αυτήν την περίοδο, πέρα από το αρχικό μπουρίνι, δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυροί. Όσοι ήταν παρόντες θυμούνται τις «πύρινες» κουκουνάρες να πετάγονται σε μεγάλη απόσταση κατά την διάρκεια της φωτιάς, με αποτέλεσμα να επιταχύνουν την εξάπλωση της. Αυτός ο μηχανισμός μας δείχνει ότι το πευκοδάσος «ήθελε» να καεί!!!
Το συγκεκριμένο δάσος ήταν πολύ «γέρικο». Τα περισσότερα δέντρα ήταν πολύ μεγάλα σε ηλικία ενώ η πυκνότητα του δάσους δεν επέτρεπε την ανάπτυξη νέων ατόμων με αποτέλεσμα να μην μπορεί να «ανανεωθεί» το οικοσύστημα. Από την στιγμή που δεν φροντίσαμε να ανανεώνουμε εμείς το πευκοδάσος με κοπή των γέρικων δέντρων και καθαρισμό των πευκοβελόνων, ήταν φυσικό αποτέλεσμα η τραγική εξέλιξη που όλοι παρακολουθήσαμε!
Τραγική για εμάς που θα στερηθούμε το δάσος για πάνω από 10 – 15 χρόνια και όχι για το δασικό οικοσύστημα το οποίο έχει ήδη ξεκινήσει την αναγέννησή του! Ήδη έχουν διασκορπιστεί οι πρώτοι σπόροι από τις καμένες κουκουνάρες και σε 10 χρόνια θα έχουμε πεύκα μέχρι και 10 ετών αφού την σπορά την έχει ήδη κάνει η φύση! Εμείς δεν έχουμε παρά να αφήσουμε ανεπηρέαστη την φύση να λειτουργήσει από μόνη της! Του χρόνου θα δούμε αυτήν την περιοχή ανθισμένη και καταπράσινη, ενώ σιγά-σιγά με τα χρόνια θα βλέπουμε την χαμηλή βλάστηση να αυξάνεται και οι αποχρώσεις του πράσινου να μεταβάλλονται όχι μόνο με την εποχή αλλά και με τον χρόνο. Σε 15 με 20 χρόνια θα έχουμε ένα πλήρες νεανικό πευκοδάσος που η πλειοψηφία των πεύκων θα καρποφορούν και η πλήρη επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση, με το σύνολο των ειδών θα έχει ολοκληρωθεί σε 50 περίπου χρόνια. Τα επόμενα χρόνια θα θαυμάσουμε την υψηλή παραγωγικότητα που παρουσιάζουν αντίστοιχα οικοσυστήματα μετά από πυρκαγιά και την σταδιακή αύξηση της βλάστησης με την εναλλαγή και την σταδιακή εποίκηση του συνόλου των ειδών. Μπορεί να προσομοιωθεί με την ζωή ενός ανθρώπου ο οποίος αναπτύσσεται ταχύτατα όσο ποιο νέος είναι ώσπου να ωριμάσει και να σταματήσει ή ανάπτυξή του και μετά από κάποια χρόνια ζωής να επέλθει ο θάνατος ως φυσική εξέλιξη!
Δεν έχουμε λοιπόν πρόβλημα από μία «Οικολογική Καταστροφή», όπως δυστυχώς ακούω σε όλα τα Μ.Μ.Ε. απλά η φύση λειτουργεί σε άλλους ρυθμούς… Η φύση όπως και οι ζωντανοί οργανισμοί (όπως και ο άνθρωπος), είναι δυναμικά συστήματα στο οποία αναπόσπαστα μέρη είναι ο θάνατος και η γέννηση.
Ωστόσο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή τώρα έτσι ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε ανθρωπογενή παρέμβαση που θα είχε ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της φυσικής αναγέννησης του πευκοδάσους. Η οικολογική καταστροφή δεν έγινε, μιας και η ικανότητα αυτό-ανανέωσης είναι δεδομένη από τους φυσικούς μηχανισμούς, αλλά υπάρχει άμεσος κίνδυνος να πραγματοποιηθεί εάν οι δράσεις μας δεν συμβαδίζουν με τις αρχές της οικολογίας και δεν ληφθούν μέτρα για την προστασία των μηχανισμών αυτών, δηλαδή του κύκλου ζωής ενός πευκοδάσους!
Η αναδάσωση αποτελεί το χειρότερο που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο δασικό οικοσύστημα αφού θα διακόπταμε την λειτουργία της φύσης που έχει σχέση με την αναγέννησή της. Με την αναδάσωση υπάρχει κίνδυνος από ένα φυσικότατο και ζωντανό δασικό με υψηλή βιοποικιλότητα οικοσύστημα, να το μετατρέψουμε σε μία μονοκαλλιέργεια πεύκου όπου λιγότερα είδη μπορούν να εποικίσουν, με χαμηλή βιοποικιλότητα! Ένα αντίστοιχο «τεχνητό» οικοσύστημα είναι ποιο εύθραυστο και επιρρεπές σε αρρώστιες και καταστροφές! Κλασική περίπτωση «υποβάθμισης του περιβάλλοντος» που ασκούνταν, κυρίως κατά το παρελθόν, για το «καλό του περιβάλλοντος», όταν η επιστήμη της Οικολογίας και του Περιβάλλοντος δεν είχε αναπτυχθεί στον βαθμό που έχει σήμερα! Ακόμα και αν αυτή γίνει με τις καλύτερες δυνατές αρχές της επιστήμης, αυτό που θα καταφέρουμε είναι να μετατρέψουμε ένα φυσικό δάσος σε τεχνητό…
Η αναδάσωση πρέπει να γίνει μόνο σε δασικές εκτάσεις που είχαν καεί στο παρελθόν στις οποίες τα νεαρά πεύκα δεν έχουν προλάβει να παράγουν σπόρους. Σε αυτή τη περίπτωση δεν μπορεί να λειτουργήσει η φυσική αναγέννηση. Ακόμα και αυτές οι περιοχές, εάν δεν αναδασωθούν θα καλυφθούν με πεύκα αλλά μετά από πολλά χρόνια με την εξάπλωση τους από τα γειτονικά δάση, έτσι ώστε θεωρώ ότι καλό θα ήταν να γίνει μια αραιή και με μεγάλη προσοχή αναδάσωση, μετά από την εκπόνηση των απαιτούμενων από την Νομοθεσία μελετών από αρμόδιους επιστήμονες.
Άλλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις οι οποίες πρέπει να αποφευχθούν αυστηρά είναι: η βόσκηση και η καταπάτηση στις καμένες περιοχές. Παρεμβάσεις πέρα από τον καθαρισμό από κορμούς και την τοποθέτησή τους σε αναβαθμίδες, ιδιαίτερα σε σημεία με μεγάλες κλίσεις για την μείωση της διάβρωσης, δεν χρειάζεται να γίνουν!
Πρέπει να αφήσουμε την φύση να αυτό-αναγεννηθεί! Εμείς πρέπει να εστιαστούμε στα μέτρα και στις μεθόδους που θα διασφαλίσουν την αποφυγή της ανθρώπινης παρέμβασης στο δάσος για τουλάχιστον 15 με 20 χρόνια. Ο βαθμός που αυτό θα επιτευχθεί θα αντικατοπτρίζει τον βαθμό επαναφοράς του οικοσυστήματος στην προηγούμενη, φυσική του κατάσταση! Ας βοηθήσουμε όλοι έτσι ώστε να επικρατήσουν οι αρχές της Επιστήμης και του σεβασμού των μηχανισμών της φύσης και όχι των μικροπολιτικών και ατομικών συμφερόντων! Και προτού κατακρίνουμε τους πολιτικούς, ας αναλογιστούμε ότι εμείς τους εκλέγουμε με την προσδοκία να ικανοποιήσουν τα προσωπικά μας θελήματα! Ας αναλογιστούμε πόσοι ψηφοφόροι θα είχαν ανάγκη να «μεγαλώσουν» το οικόπεδό τους χωρίς πολλά προβλήματα με τους θεσμούς! Ας υπερβούμε το προσωπικό μας συμφέρον και ας κοιτάξουμε το συλλογικό! Μόνο μετά από αυτή τη συνειδητοποίηση της συμμετοχής όλων μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στην υποβάθμιση του περιβάλλοντος θα μπορούμε να υποχρεώσουμε τους πολιτικούς να εφαρμόσουν σωστές πολιτικές για την προστασία του περιβάλλοντος! Σήμερα, αντί να τους πιέζουμε για έργα που θα επιφέρουν το καλό του συνόλου, τους ζητάμε να ικανοποιήσουν το προσωπικό μας συμφέρον και στις χειρότερες των περιπτώσεων το «κακό» του γείτονά μας… Ας αναλάβουμε λοιπόν όλοι τις ευθύνες μας, ιδίως αυτήν την προεκλογική περίοδο και ας αποδείξουμε στους πολιτικούς που θα μας αντιπροσωπεύσουν την ερχόμενη τετραετία ότι αποφασίζουμε με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον και τον σεβασμό στο περιβάλλον που θα αφήσουμε στην επόμενη γενιά, στα παιδιά μας! Τότε και μόνο τότε θα αλλάξουν τα πράγματα!
Η μέθοδος της «αντιπυράς»!
Η αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών πρέπει να γίνεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με τον τύπο του δάσους αλλά και τις μετωρολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν κατά την εξέλιξη της πυρκαγιάς! Θα ήθελα να αναφέρω μία μέθοδο δασοπυρόσβεσης που εφαρμόζουν οι κάτοικοι της περιοχής, ιδιαίτερα οι κάτοικοι του Κασσανδρινού οι οποίοι έχουν μεγαλώσει και άρα, έχουν «προσαρμοστεί» στο συγκεκριμένο πευκοδάσος! Την μέθοδο της «Αντιπυράς»! Σύμφωνα με αυτή, ελέγχεται η κατεύθυνση της φωτιάς και εκτιμάται ο χρόνος που αυτή θα προσεγγίσει έτσι ώστε να ανοίγονται ζώνες δασοπυρόσβεσης σε ικανή απόσταση οι οποίες καθαρίζονται εντελώς από βλάστηση με τεχνητά μέσα (σκαπτικά, μπουλντόζες, κτλ) έτσι ώστε να προκαθορίζεται η έκταση που θα καεί. Έπειτα, ανάβουν ελεγχόμενη φωτιά στην έκταση από την ζώνη προς το μέτωπο της φωτιάς, έτσι ώστε όταν αυτό πλησιάσει να συναντήσει κάρβουνα και όχι πρόσφορο καύσιμο ξύλο και τελικά να εξασθενίσει ώσπου να σβήσει.
Εάν η φωτιά φτάσει στην ζώνη δασοπυρόσβεσης με όλη της την ένταση, είναι πολύ εύκολο να επεκταθεί και πέρα από αυτήν, αφού τα κουκουνάρια του πεύκου όταν καίγονται έχουν την ιδιότητα να εκτοξεύονται πολλά μέτρα μακριά σαν πύρινες μπάλες και σε πολλές περιπτώσεις, περισσότερα από 100 μέτρα απόσταση! Έτσι, στην περίπτωση του συγκεκριμένου δάσους χαλέπιου πεύκης, να καθίστανται αυτές οι ζώνες ελλιπείς για την κατάπαυση της φωτιάς.
Όπως χαρακτηριστικά λένε οι κάτοικοι της περιοχής που ζουν σε αυτό το Δάσος «η φωτιά σβήνει μόνο με φωτιά»!
Ωστόσο, αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται από έμπειρους, όπως οι κάτοικοι της περιοχής που έχουν μεγαλώσει με την φωτιά στο πευκοδάσος, γιατί στην αντίθετη περίπτωση μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερο πρόβλημα!
Αυτή η μέθοδος είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα γνώσης που απορρέει από την εμπειρία των κατοίκων του Κασσανδρινού, αλλά και φυσικής προσαρμογής του ανθρώπου στο περιβάλλον του! Για να μπορέσει να επιβιώσει και να σώσει τις περιουσίες του ο άνθρωπος καταμεσής ενός τόσο εύφλεκτου πευκοδάσους, ανέπτυξε την γνώση της προστασίας του από δασικές πυρκαγιές! Αυτές οι μέθοδοι πρέπει να μελετούνται, να αξιολογούνται καθώς και να διδάσκουν όλους όσους ασχολούνται με την Δασοπροστασία και με το Περιβάλλον γενικότερα. Αυτά τα παραδείγματα πρέπει να εξελίσσονται και να εφαρμόζονται ανάλογα με την περίπτωση της φυσικής καταστροφής!
Αυτή η μέθοδος, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις (ανάλογα με το είδος του δάσους και τις καιρικές συνθήκες) είναι η πλέον κατάλληλη, δυστυχώς δεν επιτρέπεται από την κείμενη Νομοθεσία! Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις οι κάτοικοι της περιοχής την εφάρμοσαν, όπως στην περιοχή της Αγίας Αναστασίας όπου και σταμάτησε η φωτιά… Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ όλο το δάσος καιγόταν, το Κασσανδρινό δεν κινδύνευσε παρ’ ότι «περικυκλώνεται» από το εν λόγω δάσος!
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τόσο τους γνώστες της μεθόδου της αντιπυράς, όσο και τους επαγγελματίες υλοτόμους που κατέφθασαν κυρίως από την ορεινή Χαλκιδική αλλά και από άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά στην γρήγορη διάνοιξη δασικών ζωνών και δρόμων.
Κοτσερίδης Ιωακείμ,
Περιβαλλοντολόγος
25 08 2006
http://www.halkidikinews.gr/content/view/434/27/
20 αφελείς ερωτήσεις για τα δάση και τις φωτιές
Οι αρχαίοι Ελληνες μάθαιναν πολλά από τις τραγωδίες που παρακολουθούσαν στα θέατρά τους. Οι νέοι Ελληνες μαθαίνουν πολλά από τις αναρίθμητες τραγωδίες που εκτυλίσσονται κάθε τόσο στη χώρα τους και τις βλέπουν στην οθόνη του τηλεοπτικού δέκτη τους. Οταν κατέπεσε το κυπριακό αεροπλάνο, πληροφορήθηκαν από τους ειδικούς για τους νόμους της αεροδυναμικής και το πότε παρουσιάζουν απώλεια στήριξης τα... σιδερένια πουλιά. Με την πτώση του ελικοπτέρου στο Αγιον Ορος οι γνώσεις επεκτάθηκαν και σε αυτό τον τομέα. Με το ναυάγιο στη Σαντορίνη κάναμε μια δραματική βουτιά και φθάσαμε στα πλοία και στο πότε βουλιάζουν. Τώρα είναι ώρα να πληροφορηθούμε για δάση, φωτιές και κουκουνάρια. Ο καταιγισμός των εικόνων πάντως αφήνει αναπάντητες κάποιες απορίες που μπορούν να θεωρηθούν από τους επαΐοντες ως και παιδαριώδεις. Συλλέξαμε κάποιες από αυτές και τις παρουσιάζουμε.
1. Γιατί τα δάση μας είναι γεμάτα πεύκα τα οποία - ταυτόχρονα - πιάνουν και τόσο εύκολα φωτιά;
Δεν είναι όλα τα δάση μας γεμάτα πεύκα. Το φαινόμενο το συναντάμε κυρίως σε Πελοπόννησο, Χαλκιδική, Θάσο και Εβρο. Ούτε τα φυτέψαμε εμείς εκεί. Ενας έμπειρος σχετικά με τα δάση καταλαβαίνει ότι όπου υπάρχουν πολλά πεύκα δείχνει κάποια εξελικτική πορεία προς τα κάτω. Για παράδειγμα στην Πελοπόννησο κάποτε υπήρχαν περισσότερα δάση με άλλα δέντρα όπως οι βελανιδιές. Μετά την απογύμνωση κυριολεκτικά από κάθε δέντρο την εποχή της Τουρκοκρατίας, με πυρκαϊές προκληθείσες από τους κατακτητές της Ελλάδας, εμφανίστηκαν κυρίως πεύκα. Διότι τα κουκουνάρια έχουν την ικανότητα να μένουν κλειστά και να ανοίγουν μετά τη φωτιά.
2. Τα πεύκα εμποδίζουν άλλα είδη δέντρων να αναπτυχθούν;
Στον «ανταγωνισμό» που υπάρχει πάντα μέσα στο δάσος πολλές φορές επικρατούν γιατί είναι ολιγαρκή. Οταν υπάρξουν καλύτερες συνθήκες, αναπτύσσονται και άλλα είδη δέντρων.
3. Είναι αλήθεια ή αποτελούσε απλή φαντασίωση πολιτικού ότι τα φλεγόμενα κουκουνάρια στέλνουν ακόμη πιο μακριά τη φωτιά;
Είναι αλήθεια ότι με τα ρεύματα θερμού αέρα που δημιουργούνται μεταφέρονται κάποιες φορές μακριά. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 στην πυρκαϊά της χωματερής του Αυλώνα διέσχισαν την εθνική οδό κατά πλάτος.
4. Το θαλασσινό νερό που ρίχνεται από τα ελικόπτερα με το αλάτι του δεν επιφέρει βλάβη στο περιβάλλον όταν τα φυτά θέλουν να ξαναβλαστήσουν;
Ποτέ δεν κάνει καλό το αλάτι στο έδαφος αλλά όταν είναι να σβηστεί μια φωτιά με ανεξέλεγκτες διαστάσεις αυτό το παραβλέπουμε.
5. Το επιβραδυντικό υγρό που ρίπτεται από τα αεροπλάνα σε άλλες χώρες είναι βλαβερό για τα φυτά και τα ζώα που βρίσκονται στο έδαφος;
Υπάρχουν πολλές ενστάσεις ως προς τη χρήση του. Πρώτον, γιατί τα υγρά αυτά περιέχουν βρωμιούχες ενώσεις και έχουν εκφραστεί φόβοι για την τοξικότητά τους, άρα υπάρχει η πιθανότητα να προκαλούν βλάβη σε ζωντανούς οργανισμούς. Επίσης τα επιβραδυντικά υγρά πρέπει να ρίπτονται από τεράστια αεροπλάνα τα οποία μετά πρέπει να προσγειωθούν και να εφοδιαστούν. Και το κυριότερο έχουν αποτέλεσμα μόνο αν χρησιμοποιηθούν με την εκδήλωση της φωτιάς.
6. Αν αφήσουμε τις καμένες εκτάσεις να αυτοαναπλασθούν όπως μας συμβουλεύουν ορισμένοι δεν θα βρούμε μπροστά μας τα ίδια προβλήματα που μας οδήγησαν ως εδώ;
Πρέπει απλώς να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τις συνθήκες βλάστησης και να μην παρεμβαίνουμε. Ας γνωρίζουμε πάντως ότι με το μικρό σχετικά ύψος που έχουν τα ελληνικά βουνά θα έπρεπε από τους πρόποδες ως την κορυφή να είναι κατάφυτα, αν η βλάστηση δεν περιοριζόταν από την οικοδόμηση και τη βόσκηση. Γι' αυτό κανονικά πρέπει τώρα τα καμένα να περιφραχθούν ώστε την επόμενη χρονιά να μην πατηθούν από ζώα. Και αν παρ' όλα αυτά εισέλθουν ζώα, να κατάσχονται, για να μη φαγωθεί το πράσινο που θα φυτρώσει - πρώτα από όλα τα απαραίτητα ψυχανθή που ανθίζουν πρώτα και χρειάζονται γιατί δίνουν στο έδαφος το αναγκαίο για τον μεταβολισμό άζωτο αφού το δεσμεύσουν από την ατμόσφαιρα χάρη σε μικροοργανισμούς που αποικούν στις ρίζες τους. Αλλά αυτά τα ψυχανθή, όπως το άγριο τριφύλλι, είναι για τα ζώα που βόσκουν περιζήτητο έδεσμα.
7. Μήπως είναι καλύτερα να δημιουργήσουμε δάση που να τα εκμεταλλευόμαστε και εμπορικά όπως αυτά τα ταχείας ανάπτυξης που προσφέρουν ξύλο για έπιπλα; Κάποιοι πάντως θα τα προσέχουν έτσι πιο πολύ.
Ισως αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο λόγω διαφορετικών καιρικών και οικονομικών συνθηκών. Εχει πάντως προταθεί και η ανάπτυξη δασών με δέντρα που προσφέρουν φελλό, ένα εξαιρετικό μονωτικό υλικό για τις οικοδομές. Ως σήμερα είναι ένα αποκλειστικό προϊόν της Πορτογαλίας, μιας χώρας με ανάλογες καιρικές συνθήκες με τις ελληνικές.
8. Γιατί δεν εξακολουθούν να υπάρχουν οι ασχολούμενοι με τη συλλογή του ρετσινιού από τα πεύκα οι οποίοι καθημερινά σχεδόν περνούσαν μέσα από τα δάση;
Γιατί οι πολιτικοί δεν κατάλαβαν πόσο καλό κάνει στο δάσος να μένουν εκεί οι ρητινοσυλλέκτες, οι υλοτόμοι και οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα κάρβουνα. Είναι πραγματικοί προστάτες του. Δείτε ορισμένους από αυτούς που ήλθαν με τις πυρκαϊές στην Αττική τι σπουδαία δουλειά κάνουν στην Πάρνηθα.
9. Κάνει καλό στο δάσος να κόβονται κάποια από τα δέντρα του;
Ναι, αρκεί να γίνεται μελετημένα ώστε να βοηθούνται εκείνα τα δέντρα που πρέπει να αναπτυχθούν.
10. Και το 1998 είχαμε φωτιά στον Ταΰγετο αλλά κάποια τμήματά του διασώθηκαν, γιατί;
Επειδή ακριβώς τότε το δάσος είχε συντηρηθεί και ήταν ώριμο. Τι σημαίνει ώριμο δάσος; Οτι σε αυτό έχουν αραιωθεί τα δέντρα με σωστό τρόπο, δεν υπάρχουν θάμνοι και καχεκτικά δέντρα. Ετσι η φωτιά δεν έχει τη δυνατότητα να ανεβεί ψηλά και να κάψει τις κορυφές. Αν λοιπόν τα δέντρα έχουν χοντρό φλοιό όπως είναι η μαύρη πεύκη, τότε μπορούν με την έρπουσα πυρκαϊά να γλιτώσουν μια χαρά.
11. Ολα τα δέντρα καίγονται με τον ίδιο τρόπο;
Οχι βέβαια. Τα έλατα κατακαίονται γιατί έχουν λεπτό φλοιό. Επειδή ευδοκιμούσαν συνήθως σε ψυχρά και υγρά κλίματα δεν ανέπτυξαν μηχανισμούς άμυνας απέναντι στη φωτιά γι' αυτό και είναι πολύ δύσκολη η ανάπλαση του ελατοδάσους. Επίσης οι κουκουναριές καίγονται πιο δύσκολα από τα πεύκα αλλά δυστυχώς τις έχουμε εξολοθρεύσει. Ακόμη δυσκολότερα καίγονται τα κυπαρίσσια και τα πλατάνια. Τα διάφορα φυτά, όμως, όταν δεν παίρνουν όσο νερό χρειάζονται, όπως συμβαίνει σε εποχές ξηρασίας, στρεσάρονται και εκπέμπουν στο περιβάλλον αιθυλένιο, ένα εύφλεκτο αέριο, οπότε είναι ευκολότερο να ξεσπάσει φωτιά από το τίποτα.
12. Μήπως είναι καλύτερα η γη να είναι σπαρμένη και όχι δασωμένη;
Πολλοί θα συμφωνήσουν σε αυτό. Να έχουν όμως υπόψη τους ότι το δάσος παρέχει στους ανθρώπους αγαθά που δεν θα τους τα προσφέρει η καλλιεργημένη γη.
13. Γι' αυτό όλοι υποστηρίζουν πως το δάσος αποτελεί πνεύμονα οξυγόνου;
Ναι, αλλά εδώ κάνουν κάποιο λάθος. Το καθημερινό οξυγόνο μας δεν περιμένουμε να το πάρουμε από το δάσος, άλλωστε οι καλλιέργειες προσφέρουν περισσότερο. Η κυριότερη πηγή οξυγόνου είναι τα φυτά των θαλασσών.
14. Τι χρειάζεται για να εμφανιστεί μια φλόγα;
Καύσιμο-θερμότητα-οξυγόνο. Αυτό είναι το λεγόμενο τρίγωνο της φωτιάς. Οποιο από τα τρία αφαιρεθεί, παύει η φωτιά. Γι' αυτό και το νερό σβήνει τη φωτιά. Εχει πολύ μεγάλη ειδική θερμότητα σε σχέση με άλλα υλικά, και αυτό σημαίνει πως όταν βρεθεί στη φωτιά απομακρύνει πολύ γρήγορα τη θερμότητα από αυτήν και το τρίγωνο χάνει ένα από τα συστατικά του.
15. Γιατί όταν φυσήξουμε ένα αναμμένο κερί η φλόγα σβήνει εύκολα αλλά ο αέρας αντί να σβήνει τη φωτιά στο δάσος τη θεριεύει;
Και στις δύο περιπτώσεις χρειάζεται οξυγόνο για την καύση. Αλλά στην περίπτωση του κεριού με τη βοήθεια της θερμότητας δημιουργείται εξάχνωση της παραφίνης και αυτή είναι που καίγεται, αντιδρά δηλαδή με το οξυγόνο και παράγει φλόγα. Οταν όμως φυσήξουμε, διώχνουμε τον απαραίτητο θερμό αέρα μακριά και το καύσιμο που είναι οι ατμοί του κεριού, έτσι το τρίγωνο της φωτιάς χάνει τα δύο από τα τρία απαραίτητα συστατικά του. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι εκείνα τα κεριά που παιδεύουν μερικούς γιατί φαίνεται να μη σβήνουν με τίποτα διαθέτουν πρόσμειξη μιας ουσίας όπως το μαγνήσιο που παρουσιάζει πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία καύσης και έτσι το φύσημα των ταλαίπωρων δεν κατεβάζει αρκετά τη θερμοκρασία ώστε να μην ξανανάψει το κερί. Αντίθετα, δυστυχώς, στη δασική φωτιά όταν το ξύλο ανάψει ο θερμός αέρας ανεβαίνει προς τα πάνω και ρουφάει άλλον από κάτω, προσθέτοντας οξυγόνο στο τρίγωνο της φωτιάς οπότε τη διατηρεί ή και την αυξάνει.
16. Ποια χώρα είναι σήμερα πιο μπροστά σε τεχνογνωσία γύρω από τις δασικές φωτιές;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξελίξει ένα σύστημα με καθημερινές μετρήσεις για την ταχύτητα του ανέμου σε αναρίθμητα σημεία μέσα σε κάθε δάσος, για τη θερμοκρασία, την υγρασία ακόμη και των φύλλων, όσων είναι στα δέντρα και όσων έχουν πέσει κάτω, την κλίση του εδάφους, το ύψος της βροχής. Τα στοιχεία αυτά διοχετεύονται σε ένα πρόγραμμα που «τρέχει» σε υπολογιστή και ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμες προειδοποιήσεις για πιθανή εκδήλωση πυρκαϊάς ενώ όταν έχει ήδη εκδηλωθεί φωτιά οι δασοπυροσβέστες εφοδιάζονται αυτόματα με χάρτες που όχι μόνο δείχνουν την τοπογραφία της περιοχής αλλά παρέχουν και προβλέψεις για τον δρόμο που πιθανόν να ακολουθήσουν οι φλόγες. Εχετε παρατηρήσει εσείς εδώ στην Ελλάδα έστω και έναν πυροσβέστη να πηγαίνει στο επίμαχο σημείο με τον χάρτη στο χέρι; Βέβαια στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν πως είναι καλύτερα σε μερικές περιπτώσεις να βάζουμε μόνοι μας φωτιά στο δάσος.
17. Να βάζουμε μόνοι μας φωτιά; Τι άλλο θα ακούσουμε;
Στη Φύση από παλιά εκδηλώνονταν φωτιές από μόνες τους. Αυτό μερικές φορές γινόταν και για λόγους αυτοκάθαρσης και υγείας του δάσους, όταν για παράδειγμα, είχε συγκεντρωθεί πολύ νεκρό υλικό ή όταν πολλά έντομα και παράσιτα απειλούσαν την υγεία του δάσους. Τώρα οι άνθρωποι σκέπτονται να υποβοηθούν αυτή τη λειτουργία. Το άλλο που θα ακούσετε είναι ότι στην Αμερική σκοπεύουν να ξαναφέρουν πίσω τα λιοντάρια και τα άλλα μεγάλα ζώα που κάποτε κατοικούσαν εκεί, γιατί κατέληξαν έπειτα από σχετικές μελέτες με μαθηματικά μοντέλα ότι το δάσος είναι ένα τόσο κλειστό και ισορροπημένο σύστημα ώστε δεν μπορείς να θίξεις καμία παράμετρό του χωρίς να προκαλέσεις προβλήματα.
18. Κάθε χρόνο όμως καίγονται όλο και περισσότερες εκτάσεις και εκεί. Γιατί;
Αυτό σχετίζεται με το ότι συσσωρεύεται πολλή ξυλεία και άλλο καύσιμο υλικό στα δάση. Κάτι που συμβαίνει και σε εμάς εδώ στην Ελλάδα αφού έχουν υποχωρήσει οι τιμές του ξύλου λόγω υπερπροσφοράς από τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ και έτσι δεν μπαίνουν πια με την ίδια προθυμία ξυλοκόποι να μαζέψουν τα ξύλα. Ετσι δημιουργούνται ακόμη χειρότερες προϋποθέσεις για την ανάφλεξη του δάσους.
19. Υπάρχει κάτι πιο ανησυχητικό από τις φωτιές;
Ναι, η έλλειψη νερού που γίνεται όλο και μεγαλύτερη σε σημείο ώστε να φθάσουμε να μην έχουμε καν νερό για να τις σβήσουμε ενώ σε αυτή τη χώρα εξακολουθούμε να μην κάνουμε την παραμικρή προσπάθεια για οικονομία και ανακύκλωση. Λέγεται ότι θα παίρνουμε το νερό από τον βιολογικό καθαρισμό της Ψυττάλειας, αλλά ποιος είναι σίγουρος ότι θα είναι απαλλαγμένο από τα βαριά μέταλλα και τα άλλα επιβαρυντικά για το έδαφος στοιχεία; Η αλλαγή του κλίματος στην Ελλάδα με εμφάνιση όλο και μεγαλύτερης ξηρασίας και η απαίτησή μας να έρχεται το κράτος να σβήσει και την πιο μικρή φωτιά που μπορεί να σιγοκαίει ακριβώς δίπλα μας είναι ό,τι πιο ανησυχητικό.
20. Μήπως ήταν καλύτερα όταν οι άνθρωποι πίστευαν πως σε κάθε δέντρο κρύβεται και μια νύμφη;
Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος φυλάει τα έρ(η)μα... Και η απόλυτη γνώση συχνά μας σπρώχνει προς τον κυνισμό. Παρ' όλα αυτά είμαστε ως είδος καταδικασμένοι να την κυνηγάμε, ακόμη και αν δεν μας κάνει αναγκαστικά καλύτερους...
Τι είναι δάσος;
Είναι σύστημα στοιχείων και διαδικασιών που βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία μεταξύ τους. Τέτοια στοιχεία είναι τα φυτά, τα έντομα, τα πουλιά, τα ερπετά, διάφορα τετράποδα, αλλά και εδάφη, νερό, αέρας, φωτιά. Ως διαδικασίες θεωρούμε τις σχέσεις που έχουν αυτά μεταξύ τους. Δηλαδή τις εντάσεις ακόμη και τους «ανταγωνισμούς» τους για την επιρροή στον χώρο, τη σχέση του εδάφους με το νερό, τη σχέση των φυτών με το έδαφος, τη σχέση της φωτιάς με τα φυτά και τα ζώα. Ολο αυτό το σύστημα το υποδιαιρούμε μερικές φορές σε μικρότερα για να έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες, τις οποίες θα χρησιμοποιήσουμε για προστασία και διαχείριση. Αυτός ο διαχωρισμός είναι τεχνητός γιατί και ένας θάμνος ή ένα φρύγανο συμμετέχει στη διαμόρφωση του παγκόσμιου κλίματος και πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το εξής: τα δάση που κάηκαν εδώ τα στερείται αυτή τη στιγμή ολόκληρη η Γη.
Τι δεν είναι δάσος;
Τα δέντρα μόνα τους. Τα οικόπεδα μέσα στα δέντρα. Και γενικά ό,τι αντιμετωπίζει την ιδέα του δάσους μεμονωμένα και αποσπασματικά.
Α. ΓΑΛΔΑΔΑΣ
Για τη συγκέντρωση του παραπάνω υλικού εκτός των άλλων πολύτιμη υπήρξε η βοήθεια του συμβούλου Περιβάλλοντος κ. Ηλ. Αποστολίδη, του μηχανικού-χωροτάκτη κ. Κ. Τσίπηρα, των πρακτικών από την ημερίδα με θέμα «Δασικές πυρκαϊές» της 20.7.2007 και της σχετικής εργασίας «Fire in the Garden» του Stephen Payne.
Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007 , Σελ.: H06
Κωδικός άρθρου: B15153H061
1. Γιατί τα δάση μας είναι γεμάτα πεύκα τα οποία - ταυτόχρονα - πιάνουν και τόσο εύκολα φωτιά;
Δεν είναι όλα τα δάση μας γεμάτα πεύκα. Το φαινόμενο το συναντάμε κυρίως σε Πελοπόννησο, Χαλκιδική, Θάσο και Εβρο. Ούτε τα φυτέψαμε εμείς εκεί. Ενας έμπειρος σχετικά με τα δάση καταλαβαίνει ότι όπου υπάρχουν πολλά πεύκα δείχνει κάποια εξελικτική πορεία προς τα κάτω. Για παράδειγμα στην Πελοπόννησο κάποτε υπήρχαν περισσότερα δάση με άλλα δέντρα όπως οι βελανιδιές. Μετά την απογύμνωση κυριολεκτικά από κάθε δέντρο την εποχή της Τουρκοκρατίας, με πυρκαϊές προκληθείσες από τους κατακτητές της Ελλάδας, εμφανίστηκαν κυρίως πεύκα. Διότι τα κουκουνάρια έχουν την ικανότητα να μένουν κλειστά και να ανοίγουν μετά τη φωτιά.
2. Τα πεύκα εμποδίζουν άλλα είδη δέντρων να αναπτυχθούν;
Στον «ανταγωνισμό» που υπάρχει πάντα μέσα στο δάσος πολλές φορές επικρατούν γιατί είναι ολιγαρκή. Οταν υπάρξουν καλύτερες συνθήκες, αναπτύσσονται και άλλα είδη δέντρων.
3. Είναι αλήθεια ή αποτελούσε απλή φαντασίωση πολιτικού ότι τα φλεγόμενα κουκουνάρια στέλνουν ακόμη πιο μακριά τη φωτιά;
Είναι αλήθεια ότι με τα ρεύματα θερμού αέρα που δημιουργούνται μεταφέρονται κάποιες φορές μακριά. Στις αρχές της δεκαετίας του '90 στην πυρκαϊά της χωματερής του Αυλώνα διέσχισαν την εθνική οδό κατά πλάτος.
4. Το θαλασσινό νερό που ρίχνεται από τα ελικόπτερα με το αλάτι του δεν επιφέρει βλάβη στο περιβάλλον όταν τα φυτά θέλουν να ξαναβλαστήσουν;
Ποτέ δεν κάνει καλό το αλάτι στο έδαφος αλλά όταν είναι να σβηστεί μια φωτιά με ανεξέλεγκτες διαστάσεις αυτό το παραβλέπουμε.
5. Το επιβραδυντικό υγρό που ρίπτεται από τα αεροπλάνα σε άλλες χώρες είναι βλαβερό για τα φυτά και τα ζώα που βρίσκονται στο έδαφος;
Υπάρχουν πολλές ενστάσεις ως προς τη χρήση του. Πρώτον, γιατί τα υγρά αυτά περιέχουν βρωμιούχες ενώσεις και έχουν εκφραστεί φόβοι για την τοξικότητά τους, άρα υπάρχει η πιθανότητα να προκαλούν βλάβη σε ζωντανούς οργανισμούς. Επίσης τα επιβραδυντικά υγρά πρέπει να ρίπτονται από τεράστια αεροπλάνα τα οποία μετά πρέπει να προσγειωθούν και να εφοδιαστούν. Και το κυριότερο έχουν αποτέλεσμα μόνο αν χρησιμοποιηθούν με την εκδήλωση της φωτιάς.
6. Αν αφήσουμε τις καμένες εκτάσεις να αυτοαναπλασθούν όπως μας συμβουλεύουν ορισμένοι δεν θα βρούμε μπροστά μας τα ίδια προβλήματα που μας οδήγησαν ως εδώ;
Πρέπει απλώς να προσπαθούμε να βελτιώνουμε τις συνθήκες βλάστησης και να μην παρεμβαίνουμε. Ας γνωρίζουμε πάντως ότι με το μικρό σχετικά ύψος που έχουν τα ελληνικά βουνά θα έπρεπε από τους πρόποδες ως την κορυφή να είναι κατάφυτα, αν η βλάστηση δεν περιοριζόταν από την οικοδόμηση και τη βόσκηση. Γι' αυτό κανονικά πρέπει τώρα τα καμένα να περιφραχθούν ώστε την επόμενη χρονιά να μην πατηθούν από ζώα. Και αν παρ' όλα αυτά εισέλθουν ζώα, να κατάσχονται, για να μη φαγωθεί το πράσινο που θα φυτρώσει - πρώτα από όλα τα απαραίτητα ψυχανθή που ανθίζουν πρώτα και χρειάζονται γιατί δίνουν στο έδαφος το αναγκαίο για τον μεταβολισμό άζωτο αφού το δεσμεύσουν από την ατμόσφαιρα χάρη σε μικροοργανισμούς που αποικούν στις ρίζες τους. Αλλά αυτά τα ψυχανθή, όπως το άγριο τριφύλλι, είναι για τα ζώα που βόσκουν περιζήτητο έδεσμα.
7. Μήπως είναι καλύτερα να δημιουργήσουμε δάση που να τα εκμεταλλευόμαστε και εμπορικά όπως αυτά τα ταχείας ανάπτυξης που προσφέρουν ξύλο για έπιπλα; Κάποιοι πάντως θα τα προσέχουν έτσι πιο πολύ.
Ισως αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο λόγω διαφορετικών καιρικών και οικονομικών συνθηκών. Εχει πάντως προταθεί και η ανάπτυξη δασών με δέντρα που προσφέρουν φελλό, ένα εξαιρετικό μονωτικό υλικό για τις οικοδομές. Ως σήμερα είναι ένα αποκλειστικό προϊόν της Πορτογαλίας, μιας χώρας με ανάλογες καιρικές συνθήκες με τις ελληνικές.
8. Γιατί δεν εξακολουθούν να υπάρχουν οι ασχολούμενοι με τη συλλογή του ρετσινιού από τα πεύκα οι οποίοι καθημερινά σχεδόν περνούσαν μέσα από τα δάση;
Γιατί οι πολιτικοί δεν κατάλαβαν πόσο καλό κάνει στο δάσος να μένουν εκεί οι ρητινοσυλλέκτες, οι υλοτόμοι και οι άνθρωποι που φτιάχνουν τα κάρβουνα. Είναι πραγματικοί προστάτες του. Δείτε ορισμένους από αυτούς που ήλθαν με τις πυρκαϊές στην Αττική τι σπουδαία δουλειά κάνουν στην Πάρνηθα.
9. Κάνει καλό στο δάσος να κόβονται κάποια από τα δέντρα του;
Ναι, αρκεί να γίνεται μελετημένα ώστε να βοηθούνται εκείνα τα δέντρα που πρέπει να αναπτυχθούν.
10. Και το 1998 είχαμε φωτιά στον Ταΰγετο αλλά κάποια τμήματά του διασώθηκαν, γιατί;
Επειδή ακριβώς τότε το δάσος είχε συντηρηθεί και ήταν ώριμο. Τι σημαίνει ώριμο δάσος; Οτι σε αυτό έχουν αραιωθεί τα δέντρα με σωστό τρόπο, δεν υπάρχουν θάμνοι και καχεκτικά δέντρα. Ετσι η φωτιά δεν έχει τη δυνατότητα να ανεβεί ψηλά και να κάψει τις κορυφές. Αν λοιπόν τα δέντρα έχουν χοντρό φλοιό όπως είναι η μαύρη πεύκη, τότε μπορούν με την έρπουσα πυρκαϊά να γλιτώσουν μια χαρά.
11. Ολα τα δέντρα καίγονται με τον ίδιο τρόπο;
Οχι βέβαια. Τα έλατα κατακαίονται γιατί έχουν λεπτό φλοιό. Επειδή ευδοκιμούσαν συνήθως σε ψυχρά και υγρά κλίματα δεν ανέπτυξαν μηχανισμούς άμυνας απέναντι στη φωτιά γι' αυτό και είναι πολύ δύσκολη η ανάπλαση του ελατοδάσους. Επίσης οι κουκουναριές καίγονται πιο δύσκολα από τα πεύκα αλλά δυστυχώς τις έχουμε εξολοθρεύσει. Ακόμη δυσκολότερα καίγονται τα κυπαρίσσια και τα πλατάνια. Τα διάφορα φυτά, όμως, όταν δεν παίρνουν όσο νερό χρειάζονται, όπως συμβαίνει σε εποχές ξηρασίας, στρεσάρονται και εκπέμπουν στο περιβάλλον αιθυλένιο, ένα εύφλεκτο αέριο, οπότε είναι ευκολότερο να ξεσπάσει φωτιά από το τίποτα.
12. Μήπως είναι καλύτερα η γη να είναι σπαρμένη και όχι δασωμένη;
Πολλοί θα συμφωνήσουν σε αυτό. Να έχουν όμως υπόψη τους ότι το δάσος παρέχει στους ανθρώπους αγαθά που δεν θα τους τα προσφέρει η καλλιεργημένη γη.
13. Γι' αυτό όλοι υποστηρίζουν πως το δάσος αποτελεί πνεύμονα οξυγόνου;
Ναι, αλλά εδώ κάνουν κάποιο λάθος. Το καθημερινό οξυγόνο μας δεν περιμένουμε να το πάρουμε από το δάσος, άλλωστε οι καλλιέργειες προσφέρουν περισσότερο. Η κυριότερη πηγή οξυγόνου είναι τα φυτά των θαλασσών.
14. Τι χρειάζεται για να εμφανιστεί μια φλόγα;
Καύσιμο-θερμότητα-οξυγόνο. Αυτό είναι το λεγόμενο τρίγωνο της φωτιάς. Οποιο από τα τρία αφαιρεθεί, παύει η φωτιά. Γι' αυτό και το νερό σβήνει τη φωτιά. Εχει πολύ μεγάλη ειδική θερμότητα σε σχέση με άλλα υλικά, και αυτό σημαίνει πως όταν βρεθεί στη φωτιά απομακρύνει πολύ γρήγορα τη θερμότητα από αυτήν και το τρίγωνο χάνει ένα από τα συστατικά του.
15. Γιατί όταν φυσήξουμε ένα αναμμένο κερί η φλόγα σβήνει εύκολα αλλά ο αέρας αντί να σβήνει τη φωτιά στο δάσος τη θεριεύει;
Και στις δύο περιπτώσεις χρειάζεται οξυγόνο για την καύση. Αλλά στην περίπτωση του κεριού με τη βοήθεια της θερμότητας δημιουργείται εξάχνωση της παραφίνης και αυτή είναι που καίγεται, αντιδρά δηλαδή με το οξυγόνο και παράγει φλόγα. Οταν όμως φυσήξουμε, διώχνουμε τον απαραίτητο θερμό αέρα μακριά και το καύσιμο που είναι οι ατμοί του κεριού, έτσι το τρίγωνο της φωτιάς χάνει τα δύο από τα τρία απαραίτητα συστατικά του. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι εκείνα τα κεριά που παιδεύουν μερικούς γιατί φαίνεται να μη σβήνουν με τίποτα διαθέτουν πρόσμειξη μιας ουσίας όπως το μαγνήσιο που παρουσιάζει πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία καύσης και έτσι το φύσημα των ταλαίπωρων δεν κατεβάζει αρκετά τη θερμοκρασία ώστε να μην ξανανάψει το κερί. Αντίθετα, δυστυχώς, στη δασική φωτιά όταν το ξύλο ανάψει ο θερμός αέρας ανεβαίνει προς τα πάνω και ρουφάει άλλον από κάτω, προσθέτοντας οξυγόνο στο τρίγωνο της φωτιάς οπότε τη διατηρεί ή και την αυξάνει.
16. Ποια χώρα είναι σήμερα πιο μπροστά σε τεχνογνωσία γύρω από τις δασικές φωτιές;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εξελίξει ένα σύστημα με καθημερινές μετρήσεις για την ταχύτητα του ανέμου σε αναρίθμητα σημεία μέσα σε κάθε δάσος, για τη θερμοκρασία, την υγρασία ακόμη και των φύλλων, όσων είναι στα δέντρα και όσων έχουν πέσει κάτω, την κλίση του εδάφους, το ύψος της βροχής. Τα στοιχεία αυτά διοχετεύονται σε ένα πρόγραμμα που «τρέχει» σε υπολογιστή και ανά πάσα στιγμή είναι έτοιμες προειδοποιήσεις για πιθανή εκδήλωση πυρκαϊάς ενώ όταν έχει ήδη εκδηλωθεί φωτιά οι δασοπυροσβέστες εφοδιάζονται αυτόματα με χάρτες που όχι μόνο δείχνουν την τοπογραφία της περιοχής αλλά παρέχουν και προβλέψεις για τον δρόμο που πιθανόν να ακολουθήσουν οι φλόγες. Εχετε παρατηρήσει εσείς εδώ στην Ελλάδα έστω και έναν πυροσβέστη να πηγαίνει στο επίμαχο σημείο με τον χάρτη στο χέρι; Βέβαια στις Ηνωμένες Πολιτείες πιστεύουν πως είναι καλύτερα σε μερικές περιπτώσεις να βάζουμε μόνοι μας φωτιά στο δάσος.
17. Να βάζουμε μόνοι μας φωτιά; Τι άλλο θα ακούσουμε;
Στη Φύση από παλιά εκδηλώνονταν φωτιές από μόνες τους. Αυτό μερικές φορές γινόταν και για λόγους αυτοκάθαρσης και υγείας του δάσους, όταν για παράδειγμα, είχε συγκεντρωθεί πολύ νεκρό υλικό ή όταν πολλά έντομα και παράσιτα απειλούσαν την υγεία του δάσους. Τώρα οι άνθρωποι σκέπτονται να υποβοηθούν αυτή τη λειτουργία. Το άλλο που θα ακούσετε είναι ότι στην Αμερική σκοπεύουν να ξαναφέρουν πίσω τα λιοντάρια και τα άλλα μεγάλα ζώα που κάποτε κατοικούσαν εκεί, γιατί κατέληξαν έπειτα από σχετικές μελέτες με μαθηματικά μοντέλα ότι το δάσος είναι ένα τόσο κλειστό και ισορροπημένο σύστημα ώστε δεν μπορείς να θίξεις καμία παράμετρό του χωρίς να προκαλέσεις προβλήματα.
18. Κάθε χρόνο όμως καίγονται όλο και περισσότερες εκτάσεις και εκεί. Γιατί;
Αυτό σχετίζεται με το ότι συσσωρεύεται πολλή ξυλεία και άλλο καύσιμο υλικό στα δάση. Κάτι που συμβαίνει και σε εμάς εδώ στην Ελλάδα αφού έχουν υποχωρήσει οι τιμές του ξύλου λόγω υπερπροσφοράς από τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ και έτσι δεν μπαίνουν πια με την ίδια προθυμία ξυλοκόποι να μαζέψουν τα ξύλα. Ετσι δημιουργούνται ακόμη χειρότερες προϋποθέσεις για την ανάφλεξη του δάσους.
19. Υπάρχει κάτι πιο ανησυχητικό από τις φωτιές;
Ναι, η έλλειψη νερού που γίνεται όλο και μεγαλύτερη σε σημείο ώστε να φθάσουμε να μην έχουμε καν νερό για να τις σβήσουμε ενώ σε αυτή τη χώρα εξακολουθούμε να μην κάνουμε την παραμικρή προσπάθεια για οικονομία και ανακύκλωση. Λέγεται ότι θα παίρνουμε το νερό από τον βιολογικό καθαρισμό της Ψυττάλειας, αλλά ποιος είναι σίγουρος ότι θα είναι απαλλαγμένο από τα βαριά μέταλλα και τα άλλα επιβαρυντικά για το έδαφος στοιχεία; Η αλλαγή του κλίματος στην Ελλάδα με εμφάνιση όλο και μεγαλύτερης ξηρασίας και η απαίτησή μας να έρχεται το κράτος να σβήσει και την πιο μικρή φωτιά που μπορεί να σιγοκαίει ακριβώς δίπλα μας είναι ό,τι πιο ανησυχητικό.
20. Μήπως ήταν καλύτερα όταν οι άνθρωποι πίστευαν πως σε κάθε δέντρο κρύβεται και μια νύμφη;
Η αλήθεια είναι ότι ο φόβος φυλάει τα έρ(η)μα... Και η απόλυτη γνώση συχνά μας σπρώχνει προς τον κυνισμό. Παρ' όλα αυτά είμαστε ως είδος καταδικασμένοι να την κυνηγάμε, ακόμη και αν δεν μας κάνει αναγκαστικά καλύτερους...
Τι είναι δάσος;
Είναι σύστημα στοιχείων και διαδικασιών που βρίσκονται σε αρμονική ισορροπία μεταξύ τους. Τέτοια στοιχεία είναι τα φυτά, τα έντομα, τα πουλιά, τα ερπετά, διάφορα τετράποδα, αλλά και εδάφη, νερό, αέρας, φωτιά. Ως διαδικασίες θεωρούμε τις σχέσεις που έχουν αυτά μεταξύ τους. Δηλαδή τις εντάσεις ακόμη και τους «ανταγωνισμούς» τους για την επιρροή στον χώρο, τη σχέση του εδάφους με το νερό, τη σχέση των φυτών με το έδαφος, τη σχέση της φωτιάς με τα φυτά και τα ζώα. Ολο αυτό το σύστημα το υποδιαιρούμε μερικές φορές σε μικρότερα για να έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες, τις οποίες θα χρησιμοποιήσουμε για προστασία και διαχείριση. Αυτός ο διαχωρισμός είναι τεχνητός γιατί και ένας θάμνος ή ένα φρύγανο συμμετέχει στη διαμόρφωση του παγκόσμιου κλίματος και πρέπει να συνειδητοποιήσουμε το εξής: τα δάση που κάηκαν εδώ τα στερείται αυτή τη στιγμή ολόκληρη η Γη.
Τι δεν είναι δάσος;
Τα δέντρα μόνα τους. Τα οικόπεδα μέσα στα δέντρα. Και γενικά ό,τι αντιμετωπίζει την ιδέα του δάσους μεμονωμένα και αποσπασματικά.
Α. ΓΑΛΔΑΔΑΣ
Για τη συγκέντρωση του παραπάνω υλικού εκτός των άλλων πολύτιμη υπήρξε η βοήθεια του συμβούλου Περιβάλλοντος κ. Ηλ. Αποστολίδη, του μηχανικού-χωροτάκτη κ. Κ. Τσίπηρα, των πρακτικών από την ημερίδα με θέμα «Δασικές πυρκαϊές» της 20.7.2007 και της σχετικής εργασίας «Fire in the Garden» του Stephen Payne.
Το ΒΗΜΑ, 02/09/2007 , Σελ.: H06
Κωδικός άρθρου: B15153H061
Η ΠΑΡΝΗΘΑ, Η ΣΑΜΑΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ ΔΑΣΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Η πυρκαγιά στην Πάρνηθα στάθηκε αφορμή μιας απροσδόκητης και υγιούς, στη βάση της, αντίδρασης του κόσμου για το θέμα «καταστροφή της φύσης» ιδιαίτερα από “bloggers”. Είναι μια αντίδραση που καλό θα είναι να οργανωθεί για την ορθή διαχείριση και προστασία του εθνικού δρυμού της Πάρνηθας και όχι μόνο. Το πώς θα γίνει αυτό είναι ένα ζητούμενο, όπως και το ποιοι θα δώσουν τις ορθές κατευθύνσεις.
Δυστυχώς διαπίστωσα, για άλλη μια φορά, το πόσο αποκομμένος είναι ο κόσμος από θέματα λειτουργίας της φύσης, ειδικά των Μεσογειακών Οικοσυστημάτων, και ποσό λάθος είναι οι κατευθύνσεις δράσης τις οποίες υιοθετεί μεγάλο μέρος του κινήματος της Οικολογίας στην Ελλάδα, τόσο στην καθαρά περιβαλλοντική όσο και στην πολιτική του διάσταση.
Θα ήθελα λοιπόν να θέσω μια σειρά από ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν σε αυτό το χώρο ώστε να προσεγγίσουμε το θέμα φωτιές και περιβάλλον με γνώμονα τη διατήρηση της βιοποικλότητας και την «αειφορική διαχείριση».
Ποιοι βάζουν τις φωτιές;
Σε μεγάλο βαθμό τα περιβαλλοντικά και οικολογικά κινήματα υιοθετούν την άποψη ότι οργανωμένα συμφέροντα, με πιθανόν πολιτικές επιρροές είναι υπεύθυνα για τις πυρκαγιές στην Ελλάδα. Είναι έτσι; Έχουμε αλήθεια την ψευδαίσθηση ότι δεν θα οικοπεδοποιούνταν τα δάση και οι «δασικές εκτάσεις» με έντονη οικιστικό ενδιαφέρον (πχ. η Πεντέλη) αν δεν καιγόταν; Βεβαίως ο καθένας μας προβληματίζεται από το γεγονός ότι πλήθος καμένων περιοχών αποχαρακτηρίζονται και οικοπεδοποιούνται στην χώρα μας. Αλλά αποχαρακτηρισμοί και οικοπεδοποιήσεις γίνονται ούτως ή άλλως σε μεγάλη κλίμακα και σε πολλές περιοχές που δεν έχουν καεί για δεκαετίες. Στην Κρήτη ειδικά τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά, ενίοτε προκλητικά, αρκεί να αναφέρω τον αποχαρακτηρισμό της έκτασης όπου έγινε το Γηπέδο Γκόλφ Χερσονήσου. Είναι λοιπόν τουλάχιστον παράδοξο να καίει κάποιος κάποια δασική έκταση, να μειώνει ουσιαστικά και την οικονομική αξία της Γης, για να οικοπεδοποιεί μετά μέσα στα καμένα εδάφη. Εκεί όπου η πιθανότητα χαρακτηρισμού ως αναδασωτέας έκτασης θα κάνει τα πράγματα πολύπλοκα και η τυχόν αυθαιρεσία θα δείχνει δαχτυλοδειχτούμενη.
Γενικά η τάση να ρίχνουμε τις ευθύνες σε «εμπρηστές» που ποτέ δεν βρίσκονται, ακόμα και σε «ξένους πράκτορες» απλά απαλλάσσει τους αληθινούς «ένοχους» από τις ευθύνες τους. Είναι τουλάχιστον παράδοξο να μην τονιστεί η τεράστια ευθύνη της ΔΕΗ που κρατάει τους πυλώνες της εναέρια στα εύφλεκτα μεσογειακά δάση και στους θαμνότοπους. Στην περίπτωση της Πάρνηθας η ευθύνη της σχεδόν αποδεικνύεται από αυτόπτες μάρτυρες και σχετικά βίντεο αλλά η τάση απόδοσης των ευθυνών σε δήθεν εμπρηστές «που άναψαν 17 ταυτόχρονες εστίες» θα την απαλλάξει για άλλη μια φορά!
Πέρα από τη ΔΕΗ υπάρχουν ασφαλώς οι λεγόμενοι εμπρηστές από «αμέλεια». Σε περιοχές με πυκνό οδικό δίκτυο, σε περιοχές που διαρκώς ανοίγονται δρόμοι και «αντιπυρικές» λωρίδες που πλέον προσεγγίζονται ευκολότατα, όχι τόσο από τους ντόπιους αλλά κυρίως από τους κατοίκους των αστικών κέντρων με τα 4x4 οχήματά τους. Παράλληλα οι άφθονες χωματερές και τα λογής πεταμένα σκουπίδια σε κάθε γωνιά, σε κάθε κοιλάδα και φαράγγι αποτελούν εν δυνάμει εστίες προσανάμματος. Με τόσα παραδείγματα είναι παράλογο να μιλάμε οπουδήποτε για οικοπεδοφάγους. Όταν η αμέλεια ξεπερνά τα όρια και οι ένοχοι είναι εύκολο να δειχθούν, από τις γενικότερες ευθύνες της πολιτείας μέχρι τις εξειδικευμένες της τοπικής αυτοδιοίκησης και του απλού πολίτη. Γιατί δε λέμε τα πράγματα με το όνομά τους;
Βεβαίως είναι επίσης κοινώς παραδεκτό ότι πολλές φωτιές στην Ελλάδα είναι πράγματι εμπρησμοί από πρόθεση, κυρίως από κτηνοτρόφους. Η περίπτωση «διαχείρισης» των βοσκοτόπων με τη φωτιά είναι πανάρχαια και σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν έρχεται καθόλου σε αντίθεση με τις λειτουργίες της φύσης! Κατά πλειονότητα οι βοσκοί βάζουν φωτιές το φθινόπωρο και οι φωτιές αυτές είναι μικρής κλίμακας. Όμως όταν αυτές ξεφύγουν τον «έλεγχο» και προκαλέσουν πρόβλημα ποτέ κανένας «ύποπτος» δεν τιμωρείται αν και δεν θα ήταν τόσο δύσκολο να βρεθεί. Για το θέμα ιδιαίτερα στην Κρήτη τηρείται σιωπή και έχω ακούσει ακόμα και υπεύθυνους δασικούς να «παρακαλάνε» τον κόσμο στο ύπαιθρο να περιμένει το φθινόπωρο για να κάψει τους «ασπαλάθους».
Είναι παράδοξο που πράγματα αυτονόητα σε άλλους λαούς και κράτη, όπως η γνώση για την πυρροφιλία της χαλεπίου και της τραχείας πεύκης εδώ δεν συζητιέται καν και μένει στα χαρτιά ορισμένων επιστημονικών κύκλων. Ακόμα και επώνυμα άρθρα διακεκριμένων επιστημόνων περνάνε χωρίς σχολιασμό. Όμως οι φωτιές στα Μεσογειακά Οικοσυστήματα είναι ένα μέρος του κύκλου ζωής τους. Έτσι για παράδειγμα 100 χρόνια θεωρείται λογικό να καεί ένα πευκοδάσος. Όλα τα φυτά, αλλά και τα περισσότερα ζώα έχουν προσαρμοστεί στη φωτιά ως μια φυσική διαδικασία. Σε όλες τις περιπτώσεις η φυσική αναγέννηση έρχεται γρήγορα και αποδίδει μεγάλη ποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα από τα πρώτα χρόνια μετά τη φωτιά. Αρκούν δύο πράγματα: να μην (υπερ)βοσκηθεί το καμένο έδαφος τα 2-3 πρώτα χρόνια και να μην ξανακαεί σύντομα. Πλέον, στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα απαιτείται κάτι ακόμα, να προστατευτεί και από την καταπάτηση και «αξιοποίηση».
Τι πρέπει να γίνεται αμέσως μετά τη φωτιά; Γιατί ΟΧΙ στις Αναδασώσεις
Για παράδειγμα τρία απλά πράγματα χρειάζονται τώρα στην Πάρνηθα: όχι βόσκηση, κανένα έργο τύπου δεντροφυτεύσεων και άλλα που ακούγονται και βέβαια προστασία όλης της καμένης και άκαφτης περιοχής από λογής καταπατήσεις. Αρκεί αυτό; Ναι αρκεί!
Οι γνώμες που ακούγονται για ανάγκη τεχνητής αναδάσωσης των καμένων περιοχών, και ειδικά για την Πάρνηθα, ακόμα και με ξενικά είδη είναι απλώς ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΕΣ. Η τεχνητή αναδάσωση κατά κανόνα, όπου έχει γίνει στην Ελλάδα, γίνεται είτε με τα φυτά των φυτωρίων των δασαρχείων είτε μέσω εργολαβίας. Το τι είδος θα μπει τελικά εξαρτάται από το «τι είναι διαθέσιμο» και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι το εύφλεκτο πεύκο ή άλλα διάφορα είδη κωνοφόρων και πλατύφυλλων, συχνότατα ξενικά και μη κατάλληλα για το περιβάλλον της καμένης έκτασης. Μάλιστα ορισμένα από αυτά τα είδη προτιμώνται γιατί αναπτύσσονται γρήγορα, άρα αποδίδουν στο «μάτι», αλλά και γιατί αποδίδουν καλύτερα «οικονομικά». Υπάρχουν περιπτώσεις που μια καμένη έκταση αναγεννήθηκε φυσικά, πλούτισε σε βιοποικιλότητα αλλά επειδή «είχε προκυρηχτεί ή εργολαβία» εκχερσώθηκε! για να φυτευτούν τα «δασικά» είδη της αρεσκείας του εργολάβου. Εκτός αυτού πολλές εκτάσεις με σημαντική βιοποικιλότητα, βοσκότοποι με φρύγανα ή μακκία βλάστηση εκχερσώνονται, αν και δεν έχουν καεί, για να «δασωθούν» τελικά με εύφλεκτα και συχνά ξένα στο περιβάλλον είδη, χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πεύκα στο Πήλιο. Ουσιαστικά με τις «αναδασώσεις» κάνουμε καλλιέργεια και όχι δάσος άρα κάτι ευαίσθητο και άμεσα εξαρτώμενο από τον άνθρωπο. Δεν νοείται λοιπόν να κάνουμε αναδασώσεις, ειδικά σε περιοχές προστατευόμενες, με κανένα τρόπο! Αλλά ούτε και σε «περιαστικά» εδάφη γιατί φέρνουμε τη μελλοντική φωτιά στο σπίτι μας!
Για να γυρίσω στην περίπτωση του ελατοδάσους της Πάρνηθας. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει επαρκής παρατήρηση, πείραμα, και μελέτη των δασικών πυρκαγιών και πολλοί αναμασούν δεδομένα από την βορειοευρωπαϊκή εμπειρία, που καμία σχέση δεν έχει με την Ελληνική πραγματικότητα. Αν και έχουν προηγηθεί, τα προηγούμενα χρόνια, πολλές πυρκαγιές, μικρές και μεγάλες, και σε δάση Κεφαλονίτικης Ελάτης (Μαίναλο, Χελμός, Δίρφυς) όπου το έλατο, εκεί που δεν έγινε υπερβόσκηση, αναγεννιέται και επανακάμπτει πολύ γρήγορα, αυτή η «γνώση» δεν αξιοποιείται, και αντίθετα προκρίνονται μέτρα όπως η φύτευση μαυρόπευκων για «σκίαση» των νεαρών ελάτων. Αυτό θα καταφέρει απλά να κάνει το μέλλον της Πάρνηθας «ευφλεκτότερο» και κάποιες τσέπες φυτωριούχων φουσκωμένες! Δεν χρειάζονται λοιπόν καθόλου αναδασώσεις, ούτε στην Πάρνηθα ούτε οπουδήποτε αλλού!
Τα «Αντιδιαβρωτικά» έργα.
Πολλοί βεβαίως λένε ότι το μεγάλο κακό θα γίνει με τη διάβρωση του εδάφους αφού δεν υπάρχει τώρα ο πράσινος μανδύας και ότι κινδυνεύει με πλημμύρες το λεκανοπέδιο της Αθήνας. Άλλη τεράστια πλάνη! Πέρα από το γεγονός ότι τα νερά της Πάρνηθας οδεύουν κυρίως προς το Θριάσιο Πεδίο και ότι οι πλημμύρες είναι περισσότερο αίτιο των καταστροφών των ρεμάτων στα κατάντη, δεν φαίνεται λογικό να λέμε ότι θα πλημμυρίσει κάποια έκταση λόγω «μεγαλύτερης» διάβρωσης. Αμέσως μετά τη φωτιά ενεργοποιούνται τα ριζικά συστήματα πολλών αείφυλλων και σκληρόφυλλων θάμνων που παραβλαστάνουν και είναι σε θέση να συγκρατήσουν το νερό της βροχής στον ίδιο βαθμό που θα γινόταν και πριν τη φωτιά. Τα δέντρα, ειδικά τα πεύκα και τα έλατα, δεν έχουν ανάλογη ικανότητα κατακράτησης νερού και εδάφους σε αντίθεση με τους θάμνους και τον υπόροφο του δάσους! Άρα μια μεγάλη νεροποντή θα διαβρώσει στο ίδιο περίπου βαθμό το έδαφος είτε πριν είτε μετά τη φωτιά. Εννοείται αν δεν υπάρχει βόσκηση μετά τη φωτιά, που στην περίπτωση τουλάχιστον της Πάρνηθας εξυπακούεται. Τόσο τα αντιπλημμυρικά έργα με χρήση μπετόν και άλλες κατασκευές όσο και τα ήπια «κλαδοπλέγματα» μόνο κακό θα κάνουν σε κάθε περίπτωση. Αν είναι σχετικά εύκολο να αντιληφθούμε την υποβάθμιση από τα μεγάλα φράγματα αυτό δεν φαίνεται στην πρώτη ματιά με τα κλαδοπλέγματα που όμως έχουν περιορισμένη ικανότητα συγκράτησης υλικού σε μια μεγάλη καταιγίδα και επιπλέον θα παραμένουν εκεί, ξερά κλαδιά, έτοιμο υλικό για μελλοντική φωτιά. Πολύ περιορισμένη χρήση καμένων κορμών και πετρών ΜΟΝΟ σε σημεία μεγάλης κλίσης και χωμάτινου υποστρώματος ενδεχομένως να βοηθούσε, αλλά σε εδάφη ασβεστολιθικά και πετρώδη τα φράγματα αυτά δεν εξυπηρετούν σε τίποτα και είναι χαμένος κόπος, χρόνος και χρήμα!
Κλιματική αλλαγή;
Τέλος πολλοί αναφέρουν ότι θα προκύψουν κλιματικές αλλαγές στην Αθήνα ως αποτέλεσμα της φωτιάς:
«Το δάσος της Πάρνηθας αποτελούσε ένα από τους κύριους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας του αέρα που έρεε από τον Βορρά προς την Αθήνα. Όμως τώρα ο αέρας θα περνά πάνω από μια καμένη μαύρη έκταση και αντί να ψύχεται, θα θερμαίνεται και πολύ μάλιστα. Η Αθήνα έχασε το σημαντικότερο μηχανισμό μείωσης της θερμοκρασίας που διέθετε. Το πρόσθετο θερμικό φορτίο που θα δεχτεί η πόλη θα είναι παραπλήσιο με αυτό που δημιουργεί η κίνηση των αυτοκίνητων. Απλά, είναι σαν να διπλασιάσαμε τα αυτοκίνητα στο λεκανοπέδιο.»
Αυτά λέει μεταξύ άλλων ένα δελτίο τύπου που κυκλοφόρησε. Τι πραγματικά συμβαίνει όμως; Πριν ειπωθεί αυτό έχουν αναλυθεί τα κλιματικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι κυρίαρχοι άνεμοι που «ψύχουν» την Αττική είναι από τα βορειοανατολικά, από το Αιγαίο δηλαδή, και όχι από τα βορειοδυτικά; Ότι ούτως ή άλλως οι βορειοδυτικοί άνεμοι, όταν φυσούν στην Αθήνα, είναι θερμοί λόγω της καταβατικής τους φύσης και της θέρμανσης των αερίων μαζών, καθώς κατέρχονται από την Πίνδο και τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας και όχι από μια στενή λωρίδα γης όπως αυτή που κάηκε στην Πάρνηθα; Ότι δεν ψυχόταν ο αέρας όταν περνούσε την Πάρνηθα από τη νότια πλευρά της, αλλά θερμαινόταν και όταν υπήρχε αμιγές δάσος; Γιατί τελικά τόση υπερβολή;
Τι πρέπει να γίνεται προληπτικά;
Γιατί δεν σβήνουν οι φωτιές εύκολα;
Δεν έχουν γίνει δρόμοι και αντιπυρικές λωρίδες ακούγεται κατά κόρον στα ΜΜΕ από διάφορους, ενίοτε το ζητούν και περιβαλλοντικές κινήσεις. Τεράστιο σφάλμα! Πέρα από το γεγονός ότι ήδη υπάρχουν υπερβολικά πολλοί δρόμοι στη χώρα μας, σχεδόν παντού αυτοί είναι που τελικά δημιουργούν τις εστίες που ανάβουν οι φωτιές παρά βοηθούν στο σβήσιμο τους. Μια δασική φωτιά ξεπερνάει ανεμπόδιστα φράγματα 20 και 50 και 100 μέτρων και έτσι οι αντιπυρικές ζώνες αποδεικνύονται άχρηστες. Σε παγκόσμιο επίπεδο όλες οι δασικές φωτιές σβήνουν… μόνες τους. Αποστολή των πυροσβεστών πρέπει να είναι πρωτίστως η σωτηρία ανθρώπων και δευτερευόντως υλικών αγαθών. Τα περισσότερα αεροπλάνα δεν θα αρκούν ποτέ.
Οπότε τι πρέπει να γίνεται;
Απλά ουσιαστική διαχείριση του δάσους ή της όποιας έκτασης πριν την φωτιά (που κάποια στιγμή θα υπάρξει!) με γνώμονα την αειφορία. Αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει να την αφήνουμε ως έχει. Ειδικά στα εύφλεκτα δάση πεύκου η αραίωση κατά διαστήματα επιβάλλεται για να υπάρχει και φυσική αναγέννηση και μεγαλύτερη ποικιλότητα μέσα στο δάσος, χλωρίδας και πανίδας. Η υλοτομία και η συλλογή ρητίνης πρέπει να ξαναμπεί στη λογική της διαχείρισης του δάσους. Σκοπός να περιορίζουμε την κλίμακα της επιρροής της όποιας φωτιάς. Επίσης δεν είναι λάθος να υπάρχει βόσκηση στο δάσος, αντίθετα και αυτή συμβάλλει στην βιοποικιλότητα. Μόνο που πρέπει να γίνεται με τρόπο εναλλαγής βιοτόπου ανά τακτικά χρονικά διαστήματα.
Δάση, φυσικό περιβάλλον, νομοθεσία και σύνταγμα
Πολλοί στέκονται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει δασολόγιο και κτηματολόγιο στην Ελλάδα και φυσικά έχουν δίκιο. Αλλά μόνο κατά μέρος. Φοβάμαι πολύ ότι το δασολόγιο, όταν τελικά γίνει, αν γίνει!, θα είναι η βασική αιτία υποβάθμισης όλης της υπόλοιπης γης, των χερσαίων ελληνικών οικοσυστημάτων, απλά γιατί δεν θα είναι «δάσος». Όσο και αν ακούγεται παράδοξο και υπερβολικό, αν εξαιρέσουμε τα πλούσια ορεινά δάση της ηπειρωτικής Ελλάδας και κάποια μικρά σε μέγεθος δάση των βουνών στην Κρήτη και στα άλλα νησιά, τα υπόλοιπα ελληνικά μεσογειακά δάση δεν είναι το ίδιο πολύτιμα για τη βιοποικιλότητα όσο άλλα χερσαία οικοσυστήματα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι λεγόμενες «δασικές εκτάσεις» με θάμνότοπους, τα «ανάξια λόγου» φρυγανικά οικοσυστήματα, αλλά και αμμοθίνες, ακτές, βραχονήσια, μικροί υγρότοποι, οροπέδια με παραδοσιακές καλλιέργειες και άλλα οικοσυστήματα είναι πολύ πολυτιμότερα για την βιοποικιλότητα από τα σχεδόν στεγνά σε ζωή, πευκοδάση στη χαμηλή ζώνη. Το σύνταγμα συζητιέται για το άρθρο 24 και το τι ορίζουμε ως δάσος με βάση «πότε ήταν δάσος». Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να ξεπεράσουμε αυτόν τον ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟ. Το προστατευόμενο αντικείμενο πρέπει να είναι οι οικότοποι και τα είδη που κινδυνεύουν σύμφωνα με τις Οδηγίες 92/43 και 79/409 της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Επιπλέον είναι καιρός να υπάρξει Υπουργείο Περιβάλλοντος που να περιλαμβάνει και το κομμάτι εκείνο του Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης που αφορά προστασία, διαχείριση φυσικού περιβάλλοντος.
Η περίπτωση της Σαμαριάς
Το 1964 έγινε ένα μεγάλο λάθος διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής. Διώξανε τον μικρό πληθυσμό των ντόπιων κατοίκων που καλλιεργούσε και βόσκαγε τη γη στο χωριό Σαμαριά των Λευκών Ορέων. Ο λόγος ήταν «η προστασία του Δρυμού από τη βόσκηση και η διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας του Κρητικού Αίγαγρου, του Αγριμιού». Τα αποτέλεσματα φαίνονται πλέον καθαρά σήμερα. Ο πληθυσμός των χερσόβιων πουλιών έχει μειωθεί και μειώνεται συνεχώς μέσα στο φαράγγι, επίσης και άλλων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Γιατί; Απλά γιατί τα πεύκα έχουν επεκταθεί και καταλάβει τις παλιότερες βοσκούμενες περιοχές και τα χωράφια. Η μείωση της χλωριδικής ποικιλότητας αντανακλάται στη μείωση των εντόμων και των πουλιών. Ακόμα και τα αγρίμια δεν βρίσκουν πλέον φαγητό και εκλιπαρούν τουρίστες και δασοφύλακες. Αλλά το μεγάλο πρόβλημα είναι η αύξηση της καύσιμης ύλης στην καρδιά του φαραγγιού, εκεί που περνάνε κάθε καλοκαίρι τόσοι και τόσοι άνθρωποι! Οι καθαρισμοί από πευκοβελόνες και ξερά κλαδιά κατά μήκος του μονοπατιού που γίνονται από το Δασαρχείο Χανίων δεν είναι αρκετά αφού μια φωτιά μπορεί να ξεκινήσει από ψηλότερα στο πευκόδασος. Είναι ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟ να γίνουν υλοτομήσεις που θα αραιώσουν τα πεύκα σε μια ευρεία ζώνη του φαραγγιού και ενδεχομένως ακόμα και η σταδιακή απομάκρυνση του πεύκου από το φαράγγι. Πως όμως να γίνει κάτι τέτοιο; δεν συζητιέται καν, δεν περνάει καν από το μυαλό των ιθυνόντων, άλλωστε δεν δίδονται οι πόροι από τα έσοδα του φαραγγιού για την υπηρεσία του Εθνικού Δρυμού όπως θα έπρεπε. Αλλά κάποια στιγμή μπορεί να συμβεί η φωτιά και τότε τι θα γίνει; Θα πάρει κανείς υπόψη τις εκκλήσεις των επιστημόνων, ανάμεσά τους και συναδέλφων από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης για ουσιαστική διαχείριση της Σαμαριάς; Θα κλείνει σε τακτική βάση το φαράγγι όταν το επιβάλλουν οι καιρικές συνθήκες (καύσωνες, ισχυρά μελτέμια) ή αυτό δεν συμφέρει οικονομικά;
Που να στραφεί το οικολογικό κίνημα;
Το να απαιτεί κανείς από την πολιτική ηγεσία, τους πολιτικούς και τα υπουργεία να δώσουν χρήματα και να κάνουν έργα για το δάσος μετά τη φωτιά είναι σαν να λέμε να βάλουμε το λύκο μα φυλάξει τα πρόβατα. Το ΥΠΕΧΩΔΕ το μόνο που ξέρει να κάνει, με τον τρόπο που το κάνει, είναι μελέτες, εγκρίσεις και αναθέσεις σε εργολάβους. Η πίεση των οικολογικών κινήσεων πρέπει να στραφεί στην άμεση ανάθεση σε φορείς διαχείρισης όλων των περιοχών του δικτύου Φύση 2000, άσχετα αν είναι δάσος ή οτιδήποτε άλλο. Φορείς που θα επανδρωθούν με κριτήρια οικολογικά και επιστημονικά και όχι πολιτικά και τοπικιστικά. Που θα έχουν πόρους για να ασκούν ουσιαστική παρακολούθηση και διαχείριση. Που θα εξασφαλίζουν την αειφορία. Αντί για αυτό βλέπουμε πολλές κινήσεις να θέλουν απλά να πάρουν ένα κομμάτι από την πίτα που προκύπτει από την εκάστοτε κατάσταση, κάτι σαν επαιτεία. Και από την άλλη να ακούγονται τέτοιες υπερβολές που καθιστούν αναξιόπιστο το «κίνημα».
Μιχάλης ΔρετάκηςΒιολόγος – Ορνιθολόγος,
MSc Οικολογίας,Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Π.Κ.
http://www.ecocrete.gr/index.php?option=content&task=view&id=3867
Δυστυχώς διαπίστωσα, για άλλη μια φορά, το πόσο αποκομμένος είναι ο κόσμος από θέματα λειτουργίας της φύσης, ειδικά των Μεσογειακών Οικοσυστημάτων, και ποσό λάθος είναι οι κατευθύνσεις δράσης τις οποίες υιοθετεί μεγάλο μέρος του κινήματος της Οικολογίας στην Ελλάδα, τόσο στην καθαρά περιβαλλοντική όσο και στην πολιτική του διάσταση.
Θα ήθελα λοιπόν να θέσω μια σειρά από ζητήματα που πρέπει να συζητηθούν σε αυτό το χώρο ώστε να προσεγγίσουμε το θέμα φωτιές και περιβάλλον με γνώμονα τη διατήρηση της βιοποικλότητας και την «αειφορική διαχείριση».
Ποιοι βάζουν τις φωτιές;
Σε μεγάλο βαθμό τα περιβαλλοντικά και οικολογικά κινήματα υιοθετούν την άποψη ότι οργανωμένα συμφέροντα, με πιθανόν πολιτικές επιρροές είναι υπεύθυνα για τις πυρκαγιές στην Ελλάδα. Είναι έτσι; Έχουμε αλήθεια την ψευδαίσθηση ότι δεν θα οικοπεδοποιούνταν τα δάση και οι «δασικές εκτάσεις» με έντονη οικιστικό ενδιαφέρον (πχ. η Πεντέλη) αν δεν καιγόταν; Βεβαίως ο καθένας μας προβληματίζεται από το γεγονός ότι πλήθος καμένων περιοχών αποχαρακτηρίζονται και οικοπεδοποιούνται στην χώρα μας. Αλλά αποχαρακτηρισμοί και οικοπεδοποιήσεις γίνονται ούτως ή άλλως σε μεγάλη κλίμακα και σε πολλές περιοχές που δεν έχουν καεί για δεκαετίες. Στην Κρήτη ειδικά τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά, ενίοτε προκλητικά, αρκεί να αναφέρω τον αποχαρακτηρισμό της έκτασης όπου έγινε το Γηπέδο Γκόλφ Χερσονήσου. Είναι λοιπόν τουλάχιστον παράδοξο να καίει κάποιος κάποια δασική έκταση, να μειώνει ουσιαστικά και την οικονομική αξία της Γης, για να οικοπεδοποιεί μετά μέσα στα καμένα εδάφη. Εκεί όπου η πιθανότητα χαρακτηρισμού ως αναδασωτέας έκτασης θα κάνει τα πράγματα πολύπλοκα και η τυχόν αυθαιρεσία θα δείχνει δαχτυλοδειχτούμενη.
Γενικά η τάση να ρίχνουμε τις ευθύνες σε «εμπρηστές» που ποτέ δεν βρίσκονται, ακόμα και σε «ξένους πράκτορες» απλά απαλλάσσει τους αληθινούς «ένοχους» από τις ευθύνες τους. Είναι τουλάχιστον παράδοξο να μην τονιστεί η τεράστια ευθύνη της ΔΕΗ που κρατάει τους πυλώνες της εναέρια στα εύφλεκτα μεσογειακά δάση και στους θαμνότοπους. Στην περίπτωση της Πάρνηθας η ευθύνη της σχεδόν αποδεικνύεται από αυτόπτες μάρτυρες και σχετικά βίντεο αλλά η τάση απόδοσης των ευθυνών σε δήθεν εμπρηστές «που άναψαν 17 ταυτόχρονες εστίες» θα την απαλλάξει για άλλη μια φορά!
Πέρα από τη ΔΕΗ υπάρχουν ασφαλώς οι λεγόμενοι εμπρηστές από «αμέλεια». Σε περιοχές με πυκνό οδικό δίκτυο, σε περιοχές που διαρκώς ανοίγονται δρόμοι και «αντιπυρικές» λωρίδες που πλέον προσεγγίζονται ευκολότατα, όχι τόσο από τους ντόπιους αλλά κυρίως από τους κατοίκους των αστικών κέντρων με τα 4x4 οχήματά τους. Παράλληλα οι άφθονες χωματερές και τα λογής πεταμένα σκουπίδια σε κάθε γωνιά, σε κάθε κοιλάδα και φαράγγι αποτελούν εν δυνάμει εστίες προσανάμματος. Με τόσα παραδείγματα είναι παράλογο να μιλάμε οπουδήποτε για οικοπεδοφάγους. Όταν η αμέλεια ξεπερνά τα όρια και οι ένοχοι είναι εύκολο να δειχθούν, από τις γενικότερες ευθύνες της πολιτείας μέχρι τις εξειδικευμένες της τοπικής αυτοδιοίκησης και του απλού πολίτη. Γιατί δε λέμε τα πράγματα με το όνομά τους;
Βεβαίως είναι επίσης κοινώς παραδεκτό ότι πολλές φωτιές στην Ελλάδα είναι πράγματι εμπρησμοί από πρόθεση, κυρίως από κτηνοτρόφους. Η περίπτωση «διαχείρισης» των βοσκοτόπων με τη φωτιά είναι πανάρχαια και σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν έρχεται καθόλου σε αντίθεση με τις λειτουργίες της φύσης! Κατά πλειονότητα οι βοσκοί βάζουν φωτιές το φθινόπωρο και οι φωτιές αυτές είναι μικρής κλίμακας. Όμως όταν αυτές ξεφύγουν τον «έλεγχο» και προκαλέσουν πρόβλημα ποτέ κανένας «ύποπτος» δεν τιμωρείται αν και δεν θα ήταν τόσο δύσκολο να βρεθεί. Για το θέμα ιδιαίτερα στην Κρήτη τηρείται σιωπή και έχω ακούσει ακόμα και υπεύθυνους δασικούς να «παρακαλάνε» τον κόσμο στο ύπαιθρο να περιμένει το φθινόπωρο για να κάψει τους «ασπαλάθους».
Είναι παράδοξο που πράγματα αυτονόητα σε άλλους λαούς και κράτη, όπως η γνώση για την πυρροφιλία της χαλεπίου και της τραχείας πεύκης εδώ δεν συζητιέται καν και μένει στα χαρτιά ορισμένων επιστημονικών κύκλων. Ακόμα και επώνυμα άρθρα διακεκριμένων επιστημόνων περνάνε χωρίς σχολιασμό. Όμως οι φωτιές στα Μεσογειακά Οικοσυστήματα είναι ένα μέρος του κύκλου ζωής τους. Έτσι για παράδειγμα 100 χρόνια θεωρείται λογικό να καεί ένα πευκοδάσος. Όλα τα φυτά, αλλά και τα περισσότερα ζώα έχουν προσαρμοστεί στη φωτιά ως μια φυσική διαδικασία. Σε όλες τις περιπτώσεις η φυσική αναγέννηση έρχεται γρήγορα και αποδίδει μεγάλη ποικιλότητα σε χλωρίδα και πανίδα από τα πρώτα χρόνια μετά τη φωτιά. Αρκούν δύο πράγματα: να μην (υπερ)βοσκηθεί το καμένο έδαφος τα 2-3 πρώτα χρόνια και να μην ξανακαεί σύντομα. Πλέον, στη σύγχρονη Ελληνική πραγματικότητα απαιτείται κάτι ακόμα, να προστατευτεί και από την καταπάτηση και «αξιοποίηση».
Τι πρέπει να γίνεται αμέσως μετά τη φωτιά; Γιατί ΟΧΙ στις Αναδασώσεις
Για παράδειγμα τρία απλά πράγματα χρειάζονται τώρα στην Πάρνηθα: όχι βόσκηση, κανένα έργο τύπου δεντροφυτεύσεων και άλλα που ακούγονται και βέβαια προστασία όλης της καμένης και άκαφτης περιοχής από λογής καταπατήσεις. Αρκεί αυτό; Ναι αρκεί!
Οι γνώμες που ακούγονται για ανάγκη τεχνητής αναδάσωσης των καμένων περιοχών, και ειδικά για την Πάρνηθα, ακόμα και με ξενικά είδη είναι απλώς ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΕΣ. Η τεχνητή αναδάσωση κατά κανόνα, όπου έχει γίνει στην Ελλάδα, γίνεται είτε με τα φυτά των φυτωρίων των δασαρχείων είτε μέσω εργολαβίας. Το τι είδος θα μπει τελικά εξαρτάται από το «τι είναι διαθέσιμο» και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι το εύφλεκτο πεύκο ή άλλα διάφορα είδη κωνοφόρων και πλατύφυλλων, συχνότατα ξενικά και μη κατάλληλα για το περιβάλλον της καμένης έκτασης. Μάλιστα ορισμένα από αυτά τα είδη προτιμώνται γιατί αναπτύσσονται γρήγορα, άρα αποδίδουν στο «μάτι», αλλά και γιατί αποδίδουν καλύτερα «οικονομικά». Υπάρχουν περιπτώσεις που μια καμένη έκταση αναγεννήθηκε φυσικά, πλούτισε σε βιοποικιλότητα αλλά επειδή «είχε προκυρηχτεί ή εργολαβία» εκχερσώθηκε! για να φυτευτούν τα «δασικά» είδη της αρεσκείας του εργολάβου. Εκτός αυτού πολλές εκτάσεις με σημαντική βιοποικιλότητα, βοσκότοποι με φρύγανα ή μακκία βλάστηση εκχερσώνονται, αν και δεν έχουν καεί, για να «δασωθούν» τελικά με εύφλεκτα και συχνά ξένα στο περιβάλλον είδη, χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πεύκα στο Πήλιο. Ουσιαστικά με τις «αναδασώσεις» κάνουμε καλλιέργεια και όχι δάσος άρα κάτι ευαίσθητο και άμεσα εξαρτώμενο από τον άνθρωπο. Δεν νοείται λοιπόν να κάνουμε αναδασώσεις, ειδικά σε περιοχές προστατευόμενες, με κανένα τρόπο! Αλλά ούτε και σε «περιαστικά» εδάφη γιατί φέρνουμε τη μελλοντική φωτιά στο σπίτι μας!
Για να γυρίσω στην περίπτωση του ελατοδάσους της Πάρνηθας. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει επαρκής παρατήρηση, πείραμα, και μελέτη των δασικών πυρκαγιών και πολλοί αναμασούν δεδομένα από την βορειοευρωπαϊκή εμπειρία, που καμία σχέση δεν έχει με την Ελληνική πραγματικότητα. Αν και έχουν προηγηθεί, τα προηγούμενα χρόνια, πολλές πυρκαγιές, μικρές και μεγάλες, και σε δάση Κεφαλονίτικης Ελάτης (Μαίναλο, Χελμός, Δίρφυς) όπου το έλατο, εκεί που δεν έγινε υπερβόσκηση, αναγεννιέται και επανακάμπτει πολύ γρήγορα, αυτή η «γνώση» δεν αξιοποιείται, και αντίθετα προκρίνονται μέτρα όπως η φύτευση μαυρόπευκων για «σκίαση» των νεαρών ελάτων. Αυτό θα καταφέρει απλά να κάνει το μέλλον της Πάρνηθας «ευφλεκτότερο» και κάποιες τσέπες φυτωριούχων φουσκωμένες! Δεν χρειάζονται λοιπόν καθόλου αναδασώσεις, ούτε στην Πάρνηθα ούτε οπουδήποτε αλλού!
Τα «Αντιδιαβρωτικά» έργα.
Πολλοί βεβαίως λένε ότι το μεγάλο κακό θα γίνει με τη διάβρωση του εδάφους αφού δεν υπάρχει τώρα ο πράσινος μανδύας και ότι κινδυνεύει με πλημμύρες το λεκανοπέδιο της Αθήνας. Άλλη τεράστια πλάνη! Πέρα από το γεγονός ότι τα νερά της Πάρνηθας οδεύουν κυρίως προς το Θριάσιο Πεδίο και ότι οι πλημμύρες είναι περισσότερο αίτιο των καταστροφών των ρεμάτων στα κατάντη, δεν φαίνεται λογικό να λέμε ότι θα πλημμυρίσει κάποια έκταση λόγω «μεγαλύτερης» διάβρωσης. Αμέσως μετά τη φωτιά ενεργοποιούνται τα ριζικά συστήματα πολλών αείφυλλων και σκληρόφυλλων θάμνων που παραβλαστάνουν και είναι σε θέση να συγκρατήσουν το νερό της βροχής στον ίδιο βαθμό που θα γινόταν και πριν τη φωτιά. Τα δέντρα, ειδικά τα πεύκα και τα έλατα, δεν έχουν ανάλογη ικανότητα κατακράτησης νερού και εδάφους σε αντίθεση με τους θάμνους και τον υπόροφο του δάσους! Άρα μια μεγάλη νεροποντή θα διαβρώσει στο ίδιο περίπου βαθμό το έδαφος είτε πριν είτε μετά τη φωτιά. Εννοείται αν δεν υπάρχει βόσκηση μετά τη φωτιά, που στην περίπτωση τουλάχιστον της Πάρνηθας εξυπακούεται. Τόσο τα αντιπλημμυρικά έργα με χρήση μπετόν και άλλες κατασκευές όσο και τα ήπια «κλαδοπλέγματα» μόνο κακό θα κάνουν σε κάθε περίπτωση. Αν είναι σχετικά εύκολο να αντιληφθούμε την υποβάθμιση από τα μεγάλα φράγματα αυτό δεν φαίνεται στην πρώτη ματιά με τα κλαδοπλέγματα που όμως έχουν περιορισμένη ικανότητα συγκράτησης υλικού σε μια μεγάλη καταιγίδα και επιπλέον θα παραμένουν εκεί, ξερά κλαδιά, έτοιμο υλικό για μελλοντική φωτιά. Πολύ περιορισμένη χρήση καμένων κορμών και πετρών ΜΟΝΟ σε σημεία μεγάλης κλίσης και χωμάτινου υποστρώματος ενδεχομένως να βοηθούσε, αλλά σε εδάφη ασβεστολιθικά και πετρώδη τα φράγματα αυτά δεν εξυπηρετούν σε τίποτα και είναι χαμένος κόπος, χρόνος και χρήμα!
Κλιματική αλλαγή;
Τέλος πολλοί αναφέρουν ότι θα προκύψουν κλιματικές αλλαγές στην Αθήνα ως αποτέλεσμα της φωτιάς:
«Το δάσος της Πάρνηθας αποτελούσε ένα από τους κύριους μηχανισμούς μείωσης της θερμοκρασίας του αέρα που έρεε από τον Βορρά προς την Αθήνα. Όμως τώρα ο αέρας θα περνά πάνω από μια καμένη μαύρη έκταση και αντί να ψύχεται, θα θερμαίνεται και πολύ μάλιστα. Η Αθήνα έχασε το σημαντικότερο μηχανισμό μείωσης της θερμοκρασίας που διέθετε. Το πρόσθετο θερμικό φορτίο που θα δεχτεί η πόλη θα είναι παραπλήσιο με αυτό που δημιουργεί η κίνηση των αυτοκίνητων. Απλά, είναι σαν να διπλασιάσαμε τα αυτοκίνητα στο λεκανοπέδιο.»
Αυτά λέει μεταξύ άλλων ένα δελτίο τύπου που κυκλοφόρησε. Τι πραγματικά συμβαίνει όμως; Πριν ειπωθεί αυτό έχουν αναλυθεί τα κλιματικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι κυρίαρχοι άνεμοι που «ψύχουν» την Αττική είναι από τα βορειοανατολικά, από το Αιγαίο δηλαδή, και όχι από τα βορειοδυτικά; Ότι ούτως ή άλλως οι βορειοδυτικοί άνεμοι, όταν φυσούν στην Αθήνα, είναι θερμοί λόγω της καταβατικής τους φύσης και της θέρμανσης των αερίων μαζών, καθώς κατέρχονται από την Πίνδο και τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας και όχι από μια στενή λωρίδα γης όπως αυτή που κάηκε στην Πάρνηθα; Ότι δεν ψυχόταν ο αέρας όταν περνούσε την Πάρνηθα από τη νότια πλευρά της, αλλά θερμαινόταν και όταν υπήρχε αμιγές δάσος; Γιατί τελικά τόση υπερβολή;
Τι πρέπει να γίνεται προληπτικά;
Γιατί δεν σβήνουν οι φωτιές εύκολα;
Δεν έχουν γίνει δρόμοι και αντιπυρικές λωρίδες ακούγεται κατά κόρον στα ΜΜΕ από διάφορους, ενίοτε το ζητούν και περιβαλλοντικές κινήσεις. Τεράστιο σφάλμα! Πέρα από το γεγονός ότι ήδη υπάρχουν υπερβολικά πολλοί δρόμοι στη χώρα μας, σχεδόν παντού αυτοί είναι που τελικά δημιουργούν τις εστίες που ανάβουν οι φωτιές παρά βοηθούν στο σβήσιμο τους. Μια δασική φωτιά ξεπερνάει ανεμπόδιστα φράγματα 20 και 50 και 100 μέτρων και έτσι οι αντιπυρικές ζώνες αποδεικνύονται άχρηστες. Σε παγκόσμιο επίπεδο όλες οι δασικές φωτιές σβήνουν… μόνες τους. Αποστολή των πυροσβεστών πρέπει να είναι πρωτίστως η σωτηρία ανθρώπων και δευτερευόντως υλικών αγαθών. Τα περισσότερα αεροπλάνα δεν θα αρκούν ποτέ.
Οπότε τι πρέπει να γίνεται;
Απλά ουσιαστική διαχείριση του δάσους ή της όποιας έκτασης πριν την φωτιά (που κάποια στιγμή θα υπάρξει!) με γνώμονα την αειφορία. Αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει να την αφήνουμε ως έχει. Ειδικά στα εύφλεκτα δάση πεύκου η αραίωση κατά διαστήματα επιβάλλεται για να υπάρχει και φυσική αναγέννηση και μεγαλύτερη ποικιλότητα μέσα στο δάσος, χλωρίδας και πανίδας. Η υλοτομία και η συλλογή ρητίνης πρέπει να ξαναμπεί στη λογική της διαχείρισης του δάσους. Σκοπός να περιορίζουμε την κλίμακα της επιρροής της όποιας φωτιάς. Επίσης δεν είναι λάθος να υπάρχει βόσκηση στο δάσος, αντίθετα και αυτή συμβάλλει στην βιοποικιλότητα. Μόνο που πρέπει να γίνεται με τρόπο εναλλαγής βιοτόπου ανά τακτικά χρονικά διαστήματα.
Δάση, φυσικό περιβάλλον, νομοθεσία και σύνταγμα
Πολλοί στέκονται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει δασολόγιο και κτηματολόγιο στην Ελλάδα και φυσικά έχουν δίκιο. Αλλά μόνο κατά μέρος. Φοβάμαι πολύ ότι το δασολόγιο, όταν τελικά γίνει, αν γίνει!, θα είναι η βασική αιτία υποβάθμισης όλης της υπόλοιπης γης, των χερσαίων ελληνικών οικοσυστημάτων, απλά γιατί δεν θα είναι «δάσος». Όσο και αν ακούγεται παράδοξο και υπερβολικό, αν εξαιρέσουμε τα πλούσια ορεινά δάση της ηπειρωτικής Ελλάδας και κάποια μικρά σε μέγεθος δάση των βουνών στην Κρήτη και στα άλλα νησιά, τα υπόλοιπα ελληνικά μεσογειακά δάση δεν είναι το ίδιο πολύτιμα για τη βιοποικιλότητα όσο άλλα χερσαία οικοσυστήματα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι λεγόμενες «δασικές εκτάσεις» με θάμνότοπους, τα «ανάξια λόγου» φρυγανικά οικοσυστήματα, αλλά και αμμοθίνες, ακτές, βραχονήσια, μικροί υγρότοποι, οροπέδια με παραδοσιακές καλλιέργειες και άλλα οικοσυστήματα είναι πολύ πολυτιμότερα για την βιοποικιλότητα από τα σχεδόν στεγνά σε ζωή, πευκοδάση στη χαμηλή ζώνη. Το σύνταγμα συζητιέται για το άρθρο 24 και το τι ορίζουμε ως δάσος με βάση «πότε ήταν δάσος». Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να ξεπεράσουμε αυτόν τον ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟ. Το προστατευόμενο αντικείμενο πρέπει να είναι οι οικότοποι και τα είδη που κινδυνεύουν σύμφωνα με τις Οδηγίες 92/43 και 79/409 της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Επιπλέον είναι καιρός να υπάρξει Υπουργείο Περιβάλλοντος που να περιλαμβάνει και το κομμάτι εκείνο του Υπουργείου Γεωργικής Ανάπτυξης που αφορά προστασία, διαχείριση φυσικού περιβάλλοντος.
Η περίπτωση της Σαμαριάς
Το 1964 έγινε ένα μεγάλο λάθος διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής. Διώξανε τον μικρό πληθυσμό των ντόπιων κατοίκων που καλλιεργούσε και βόσκαγε τη γη στο χωριό Σαμαριά των Λευκών Ορέων. Ο λόγος ήταν «η προστασία του Δρυμού από τη βόσκηση και η διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας του Κρητικού Αίγαγρου, του Αγριμιού». Τα αποτέλεσματα φαίνονται πλέον καθαρά σήμερα. Ο πληθυσμός των χερσόβιων πουλιών έχει μειωθεί και μειώνεται συνεχώς μέσα στο φαράγγι, επίσης και άλλων ειδών χλωρίδας και πανίδας. Γιατί; Απλά γιατί τα πεύκα έχουν επεκταθεί και καταλάβει τις παλιότερες βοσκούμενες περιοχές και τα χωράφια. Η μείωση της χλωριδικής ποικιλότητας αντανακλάται στη μείωση των εντόμων και των πουλιών. Ακόμα και τα αγρίμια δεν βρίσκουν πλέον φαγητό και εκλιπαρούν τουρίστες και δασοφύλακες. Αλλά το μεγάλο πρόβλημα είναι η αύξηση της καύσιμης ύλης στην καρδιά του φαραγγιού, εκεί που περνάνε κάθε καλοκαίρι τόσοι και τόσοι άνθρωποι! Οι καθαρισμοί από πευκοβελόνες και ξερά κλαδιά κατά μήκος του μονοπατιού που γίνονται από το Δασαρχείο Χανίων δεν είναι αρκετά αφού μια φωτιά μπορεί να ξεκινήσει από ψηλότερα στο πευκόδασος. Είναι ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟ να γίνουν υλοτομήσεις που θα αραιώσουν τα πεύκα σε μια ευρεία ζώνη του φαραγγιού και ενδεχομένως ακόμα και η σταδιακή απομάκρυνση του πεύκου από το φαράγγι. Πως όμως να γίνει κάτι τέτοιο; δεν συζητιέται καν, δεν περνάει καν από το μυαλό των ιθυνόντων, άλλωστε δεν δίδονται οι πόροι από τα έσοδα του φαραγγιού για την υπηρεσία του Εθνικού Δρυμού όπως θα έπρεπε. Αλλά κάποια στιγμή μπορεί να συμβεί η φωτιά και τότε τι θα γίνει; Θα πάρει κανείς υπόψη τις εκκλήσεις των επιστημόνων, ανάμεσά τους και συναδέλφων από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης για ουσιαστική διαχείριση της Σαμαριάς; Θα κλείνει σε τακτική βάση το φαράγγι όταν το επιβάλλουν οι καιρικές συνθήκες (καύσωνες, ισχυρά μελτέμια) ή αυτό δεν συμφέρει οικονομικά;
Που να στραφεί το οικολογικό κίνημα;
Το να απαιτεί κανείς από την πολιτική ηγεσία, τους πολιτικούς και τα υπουργεία να δώσουν χρήματα και να κάνουν έργα για το δάσος μετά τη φωτιά είναι σαν να λέμε να βάλουμε το λύκο μα φυλάξει τα πρόβατα. Το ΥΠΕΧΩΔΕ το μόνο που ξέρει να κάνει, με τον τρόπο που το κάνει, είναι μελέτες, εγκρίσεις και αναθέσεις σε εργολάβους. Η πίεση των οικολογικών κινήσεων πρέπει να στραφεί στην άμεση ανάθεση σε φορείς διαχείρισης όλων των περιοχών του δικτύου Φύση 2000, άσχετα αν είναι δάσος ή οτιδήποτε άλλο. Φορείς που θα επανδρωθούν με κριτήρια οικολογικά και επιστημονικά και όχι πολιτικά και τοπικιστικά. Που θα έχουν πόρους για να ασκούν ουσιαστική παρακολούθηση και διαχείριση. Που θα εξασφαλίζουν την αειφορία. Αντί για αυτό βλέπουμε πολλές κινήσεις να θέλουν απλά να πάρουν ένα κομμάτι από την πίτα που προκύπτει από την εκάστοτε κατάσταση, κάτι σαν επαιτεία. Και από την άλλη να ακούγονται τέτοιες υπερβολές που καθιστούν αναξιόπιστο το «κίνημα».
Μιχάλης ΔρετάκηςΒιολόγος – Ορνιθολόγος,
MSc Οικολογίας,Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης Π.Κ.
http://www.ecocrete.gr/index.php?option=content&task=view&id=3867
Τα Δάση με πεύκα...σίγουρα καίγονται !!!
Τα δάση στην Ελλάδα (ειδικά στην Ελλάδα) είναι ένας ζωτικός πυρήνας γύρω από τον οποίον θα έπρεπε όλοι, κράτος και πολίτες, να συρρεύσουν δημιουργώντας μια ζώνη προστασίας και προσπαθώντας να το μεγαλώνουν χρόνο με το χρόνο, παραδίδοντας στην επόμενη γενιά μια Ελλάδα με περισσότερα, μεγαλύτερα και υγιέστερα δάση.
Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε κάθε χρονιά είναι τεράστιες εκτάσεις δασών να γίνονται κάρβουνο μέσα σε λίγες ώρες, σε λίγες μέρες. Οι φλόγες, τεραστίων διαστάσεων, "καταπίνουν" μέσα σε ελάχιστο χρόνο, αυτό που χρειάστηκε δεκαετίες για να φτιάξει η Φύση.
Πολλοί λένε ότι τίποτα δε σταματά τη φωτιά. Είναι αλήθεια όμως αυτό;
Έχω βρεθεί δυστυχώς δύο φορές μέσα στη φωτιά, να "πολεμώ" ως άοπλος στρατιώτης, μέσα σε πευκοδάσος: μια στο εξοχικό μου στη Σαρωνίδα και μια στην Πεντέλη. Την πρώτη φορά κινδύνευσα να εγκλωβιστώ μέσα στη φωτιά. Κατάλαβα ότι το πευκοδάσος είναι μια πύρινη βόμβα σε αναμονή. Αναρωτήθηκα πολλές φορές γιατί θα πρέπει τα δάση μας να είναι από πεύκα. Γιατί θα πρέπει οι αναδασώσεις να είναι από πεύκα και πάλι.
Το πεύκο έχει τις εξής δυσμενείς ιδιότητες:
Τα φύλλα του (πευκοβελόνες) είναι το τέλειο προσάναμμα.
Τα φύλλα του δεν γίνονται χώμα, όπως άλλων δέντρων, αλλά παραμένουν έτοιμα να καούν στην πρώτη πυρκαϊά, μετά και από αρκετά χρόνια. Αυτό το παρατήρησα στην Πεντέλη, όπου στρώμα ενός μέτρου με πευκοβελόνες, δεν είχε γίνει χώμα και κάηκε στη φωτιά του 2007 και από κάτω φάνηκαν ξανά τα βράχια.
Το ρετσίνι του πεύκου είναι εύφλεκτο και από τη μια το δέντρο αρπάζει φωτιά αμέσως, ενώ από την άλλη δεν σβήνει παρά μόνο όταν καεί ολόκληρο, βοηθώντας στις αναζωπυρώσεις.
Το πεύκο όταν καεί "πεθαίνει", σε αντίθεση μα άλλα δέντρα που ξαναπετούν φύλλωμα την επόμενη χρονιά. Το πεύκο ξαναδημιουργείται από ένα σπόρο. Άρα για να ξαναγίνει θα περάσουν πολλές δεκαετίες.
Κάποια στιγμή θα πρέπει να ξανασκεφτούμε γιατί πρέπει τα δάση μας να αποτελούνται από πεύκα.
Πρέπει να γίνει κάποια σοβαρή μελέτη...και κυρίως πρέπει να εφαρμοστεί για το ποιά δέντρα είναι κατάλληλα για το ελληνικό δασικό περιβάλλον και μάλιστα στις νέες, δύσκολες, ξηρές, άνυδρες, εποχές ερημοποίησης που έρχονται στον πλανήτη μας.
Αν δεν αρχίσουμε έστω και τώρα, έστω και στο +5' , τα παιδιά μας θα ζήσουν σε μια άλλη Ελλάδα, σε μια έρημη Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα που θα ευθυνόμαστε εμείς για την κατάντια της και που θα ντρεπόμαστε για τη μορφή της. Αλλά θα είναι τότε αργά για ντροπές. Τότε θα είναι ώρα για χαρακίρι, για όσους θα έχουν ηθικές αρχές και φιλότιμο. Αλλά μάλλον είναι ελάχιστοι, αν υπάρχει έστω και ένας.
Ο Διογένης έψαχνε από την αρχαιότητα να βρει έναν "άνθρωπο" με το φανάρι. Τώρα κάποιοι του έχουν πάρει το φανάρι γιατί το χρειάζονται για να ξεκινήσουν μια καινούργια πυρκαϊά σε ένα γειτονικό πευκοδάσος...
Αντιθέτως, αυτό που βλέπουμε κάθε χρονιά είναι τεράστιες εκτάσεις δασών να γίνονται κάρβουνο μέσα σε λίγες ώρες, σε λίγες μέρες. Οι φλόγες, τεραστίων διαστάσεων, "καταπίνουν" μέσα σε ελάχιστο χρόνο, αυτό που χρειάστηκε δεκαετίες για να φτιάξει η Φύση.
Πολλοί λένε ότι τίποτα δε σταματά τη φωτιά. Είναι αλήθεια όμως αυτό;
Έχω βρεθεί δυστυχώς δύο φορές μέσα στη φωτιά, να "πολεμώ" ως άοπλος στρατιώτης, μέσα σε πευκοδάσος: μια στο εξοχικό μου στη Σαρωνίδα και μια στην Πεντέλη. Την πρώτη φορά κινδύνευσα να εγκλωβιστώ μέσα στη φωτιά. Κατάλαβα ότι το πευκοδάσος είναι μια πύρινη βόμβα σε αναμονή. Αναρωτήθηκα πολλές φορές γιατί θα πρέπει τα δάση μας να είναι από πεύκα. Γιατί θα πρέπει οι αναδασώσεις να είναι από πεύκα και πάλι.
Το πεύκο έχει τις εξής δυσμενείς ιδιότητες:
Τα φύλλα του (πευκοβελόνες) είναι το τέλειο προσάναμμα.
Τα φύλλα του δεν γίνονται χώμα, όπως άλλων δέντρων, αλλά παραμένουν έτοιμα να καούν στην πρώτη πυρκαϊά, μετά και από αρκετά χρόνια. Αυτό το παρατήρησα στην Πεντέλη, όπου στρώμα ενός μέτρου με πευκοβελόνες, δεν είχε γίνει χώμα και κάηκε στη φωτιά του 2007 και από κάτω φάνηκαν ξανά τα βράχια.
Το ρετσίνι του πεύκου είναι εύφλεκτο και από τη μια το δέντρο αρπάζει φωτιά αμέσως, ενώ από την άλλη δεν σβήνει παρά μόνο όταν καεί ολόκληρο, βοηθώντας στις αναζωπυρώσεις.
Το πεύκο όταν καεί "πεθαίνει", σε αντίθεση μα άλλα δέντρα που ξαναπετούν φύλλωμα την επόμενη χρονιά. Το πεύκο ξαναδημιουργείται από ένα σπόρο. Άρα για να ξαναγίνει θα περάσουν πολλές δεκαετίες.
Κάποια στιγμή θα πρέπει να ξανασκεφτούμε γιατί πρέπει τα δάση μας να αποτελούνται από πεύκα.
Πρέπει να γίνει κάποια σοβαρή μελέτη...και κυρίως πρέπει να εφαρμοστεί για το ποιά δέντρα είναι κατάλληλα για το ελληνικό δασικό περιβάλλον και μάλιστα στις νέες, δύσκολες, ξηρές, άνυδρες, εποχές ερημοποίησης που έρχονται στον πλανήτη μας.
Αν δεν αρχίσουμε έστω και τώρα, έστω και στο +5' , τα παιδιά μας θα ζήσουν σε μια άλλη Ελλάδα, σε μια έρημη Ελλάδα. Σε μια Ελλάδα που θα ευθυνόμαστε εμείς για την κατάντια της και που θα ντρεπόμαστε για τη μορφή της. Αλλά θα είναι τότε αργά για ντροπές. Τότε θα είναι ώρα για χαρακίρι, για όσους θα έχουν ηθικές αρχές και φιλότιμο. Αλλά μάλλον είναι ελάχιστοι, αν υπάρχει έστω και ένας.
Ο Διογένης έψαχνε από την αρχαιότητα να βρει έναν "άνθρωπο" με το φανάρι. Τώρα κάποιοι του έχουν πάρει το φανάρι γιατί το χρειάζονται για να ξεκινήσουν μια καινούργια πυρκαϊά σε ένα γειτονικό πευκοδάσος...
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
Αναρτήσεις
